At Zef Pllumi (1924-2007) përkujtohet sot në 101-vjetorin e lindjes si figurë që mbetet simbol i rezistencës shpirtërore dhe i dinjitetit njerëzor në Shqipëri.
Muzeu Historik Kombëtar solli në këtë ditë disa nga momentet kryesore që përcaktuan jetën dhe veprimtarinë e At Zef Pllumit si një zë që nuk heshti, një mendje që nuk u thye dhe një shpirt që “rrnoi vetëm për me tregue”.
At Zefi lindi në Lezhë më 1924. Arsimin e nisi në Kolegjin Françeskan të Shkodrës dhe e vijoi në Liceun “Illyricum”, të cilin e përfundoi më 1942. Në vitet e Luftës së Dytë Botërore, u përfshi në jetën intelektuale si pjesë e revistës “Hylli i Dritës” dhe si sekretar personal i Atë Anton Harapit, një nga figurat më të rëndësishme të françeskanëve shqiptarë. Por diktatura komuniste nuk falte mendimin e lirë. Ai u arrestua, u torturua dhe u dënua.
Fillimisht e burgosën në Shkodër, më pas e internuan në kampin e Bedenit. Pasi u lirua në vitin 1949, u vendos në kuvendin françeskan të Arrës së Madhe ku qëndroi deri më 1958. Gjatë kësaj kohe punoi si teknik i numizmatikës në Muzeun e Shkodrës dhe në vitin 1956 u shugurua meshtar, duke shërbyer për 12 vjet në Shosh të Dukagjinit.
Në vitin 1967 regjimi e arrestoi sërish. Pasoi një periudhë e gjatë e mbushur me dhimbje: 23 vjet në burgjet dhe kampet e Spaçit, Repsit, Ballshit, Skrofotinës, Tiranës dhe Zejmenit. Një çerek shekulli heqje lirie nuk e thyen dot. Ai doli prej tyre pa urrejtje, por me vendosmërinë për të dëshmuar. Pas lirimit në vitin 1989, iu rikthye “Hyllit të Dritës”, duke e ringjallur në vitet 1993–1997.
Në këtë periudhë shkroi dhe botoi trilogjinë e famshme “Rrno vetëm për me tregue” (1995–2001), një dëshmi e fuqishme për kohën e terrorit, e shkruar jo për të kërkuar mëshirë, por për të lënë gjurmë dhe për të treguar se dinjiteti është më i fortë se dhuna.
Përveç saj, ai botoi edhe një sërë veprash të tjera me vlerë të jashtëzakonshme për kulturën dhe kujtesën shqiptare: “Françeskanët e mëdhanj” (2001), “Antipoezi për shekullin e njëzetë” (2001), “Siç thonim dje” (2002), “Para njimijë vjetve” (2003), “Frati i pashallarëve Bushatli të Shkodrës” (2004) etj. Ndër nismat më të vyera të tij ishte ribotimi i kolanës së plotë të veprave të etërve françeskanë. Vepra e At Zef Pëllumbit u nderua edhe nga shteti shqiptar. Në vitin 2006 Presidenti i Republikës e dekoroi me Urdhrin “Nderi i Kombit”, ndërsa Ministria e Kulturës i akordoi çmimin “Penda e Artë” për trilogjinë me kujtime. At Zef Pëllumbi u nda nga jeta më 25 shtator 2007 në spitalin Gemelli në Romë dhe më 30 shtator u përcoll për në amshim në Shkodër, qytetin ku shërbeu, vuajti dhe la pas një trashëgimi që frymëzon breza të tërë.
Të dhënat janë marrë nga Fjalori enciklopedik i viktimave të terrorit komunist, Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit. /atsh
