Rënia e papritur dhe e shpejtë e regjimit të Bashar Asadit në Siri është pritur me optimizëm të kujdesshëm nga shumë në Iran, ku ata të zhgënjyer me regjimin e tyre autoritar klerik islamik shohin paralele midis betejave të tyre dhe atyre të popullit sirian.
Për iranianët, rënia e Asadit është e rëndësishme sepse Siria ka qenë një gur themeli i strategjisë rajonale të Teheranit, duke simbolizuar jo vetëm ndikimin gjeopolitik, por edhe një model të përbashkët të elasticitetit autoritar.
Prandaj, jehona e zhvillimeve në Siri po ndihet në të gjithë peizazhin social dhe politik të Iranit.
Përmbysja e Asadit ka ringjallur shpresën tek iranianët për ndryshime të mundshme në shtëpi, veçanërisht pas goditjes brutale të qeverisë iraniane ndaj lëvizjes “Gratë, Jeta, Liria”, e cila la qindra të vdekur dhe mijëra të burgosur.
Situata madje ka bërë që lideri suprem Ali Khamenei të bëjë një deklaratë publike.
“Çdokush, analizat ose deklaratat e të cilit dekurajojnë njerëzit, po kryen një krim dhe do të trajtohet. Disa e bëjnë këtë nga jashtë duke përdorur media në gjuhën persiane, por askush brenda vendit nuk duhet të përfshihet në një sjellje të tillë”, paralajmëroi Khamenei javën e kaluar.
Vërejtjet e tij nënvizojnë shqetësimet e regjimit për një efekt domino, veçanërisht pasi rrëzimi i Asadit nxjerr në pah dobësitë në regjimet që shtypin mospajtimin dhe mbështeten shumë në mbështetjen e jashtme.
Udhëheqja iraniane mund të frikësohet se faktorë të ngjashëm destabilizues, si vështirësitë ekonomike të përhapura dhe aleancat rajonale në rënie, mund të rezonojnë brenda vendit dhe të kërcënojnë stabilitetin e saj.
Mbështetësit e regjimit ‘në shok’
Hossein Razzagh, një aktivist politik dhe ish i burgosur, i cili është arrestuar disa herë që nga protestat e Lëvizjes së Gjelbër në vitin 2009, beson se rënia e Asadit ka shqetësuar kryesisht mbështetësit më të vendosur të Republikës Islamike.
Këta mbështetës, që shpesh përbëhen nga familjet e elitës së regjimit dhe ata me lidhje me strukturën ushtarake dhe klerikale, janë investuar thellë në mbijetesën e regjimit dhe janë tronditur nga humbja e një prej aleatëve të tij kyç rajonalë.
“Rënia e Asadit ka lënë të tronditur mbështetësit e linjës së ashpër të regjimit”, tha Razzagh për DW, duke treguar reagimet e familjeve të atyre që vdiqën duke luftuar për regjimin në Siri, të njohur në Iran si “Mbrojtësit e faltores”.
Razzagh tha: “Kjo situatë ka tronditur makinën propagandistike të Republikës Islamike. Shumë nga mbështetësit e saj të paepur tani po pyesin nëse vetë Irani është në prag të kolapsit.”
Ai shtoi se humbja aktuale e besueshmërisë së regjimit midis ndjekësve të tij më besnikë është e paprecedentë, edhe kur krahasohet me ngjarje si Lëvizja e Gjelbër 2009, protestat e karburanteve të vitit 2019 ose pasojat e rrëzimit të Fluturimit 752 të Ukrainas International Airlines .
“Gjendja psikologjike e shoqërisë është e tillë që çdo shkëndijë, qoftë vdekja e Khameneit apo një tjetër pengesë e rëndësishme, mund të sinjalizojë fillimin e fundit për regjimin,” tha ai.
Legjitimiteti gërryhet nga brenda
Hassan Asadi Zeidabadi, një tjetër aktivist politik me bazë në Teheran dhe një avokat për bojkotimin e zgjedhjeve, theksoi pakënaqësinë në rritje të brendshme me joefikasitetin dhe korrupsionin e qeverisë.
“Ajo që çoi në rënien e Asadit ishte një krizë legjitimiteti dhe paaftësia”, tha ai. “E njëjta gjë vlen edhe për qeverinë iraniane, e cila gjithnjë e më shumë po dështon të përmbushë as nevojat elementare të qytetarëve të saj”.
Zeidabadi theksoi çështje të tilla si mungesa e karburantit, ndërprerjet e energjisë, kufizimet e internetit dhe ndotja e rëndë, duke përmendur shembuj të fundit si ndërprerjet e zgjatura të energjisë në qytetet e mëdha dhe nivelet rekord të ndotjes së ajrit në Teheran.
Këto kriza të vazhdueshme kanë nxitur zemërimin e publikut dhe kanë thelluar pakënaqësinë me qeverinë. Zeidabadi vuri në dukje paralelet historike, duke vënë në dukje se, “Shtetëzimi i naftës në Iran frymëzoi lëvizje të ngjashme në Egjipt, ndërsa Lëvizja e Gjelbër në 2009 luajti një rol në ndezjen e Pranverës Arabe. Po kështu, Pranvera Arabe ndikoi në fund të fundit te udhëheqësit e Lëvizjes së Gjelbër, çoi në arrest shtëpiak”.
Megjithatë, ai argumentoi se Irani mund të mos ndjekë domosdoshmërisht trajektoren e Sirisë, duke shtuar: “Ndërsa dinamika gjeopolitike dhe historike e Lindjes së Mesme krijojnë fate të ndërlidhura, kjo nuk e vendos automatikisht Iranin në efektin domino”.
Zhgënjimi i thelluar i publikut me regjimin
Mehdi Mahmoudian, një aktivist politik dhe ish i burgosur politik, vuri në dukje kredibilitetin dhe efektivitetin e zvogëluar të Republikës Islamike, të cilën ai ia atribuoi dështimeve të përsëritura të regjimit në adresimin e çështjeve kryesore të brendshme dhe humbjes së besimit të tij midis qytetarëve dhe komunitetit ndërkombëtar.
Ai theksoi paaftësinë e regjimit për të përmbushur premtimet për lehtësim ekonomik ose për të mbajtur qeverisje të qëndrueshme, gjë që vetëm ka thelluar zhgënjimin publik.
“Regjimi ka humbur legjitimitetin dhe aftësinë e tij për të funksionuar”, tha Mahmoudian. “Rënia e Asadit nënvizon se sa pak ndikim ka Teherani në negociatat me Perëndimin”.
Mahmoudian u kërkoi qeverive perëndimore të miratojnë një qasje më strategjike për të mbështetur ndryshimin në Iran.
“Fokusi i Perëndimit ka qenë shpesh në interesat ekonomike në kurriz të të drejtave të njeriut në Iran”, tha ai, duke mbrojtur për sanksione më të forta ndërkombëtare që synojnë udhëheqjen e regjimit duke lehtësuar kufizimet që dëmtojnë qytetarët e zakonshëm.
“Në vend të ndërhyrjes së drejtpërdrejtë, vendet perëndimore duhet të fokusohen në forcimin e shoqërisë civile brenda Iranit”, shtoi ai.
Megjithëse shtypja e ashpër e mospajtimit ka ngritur rrezikun për të protestuar kundër regjimit, ka një ndjenjë në rritje midis iranianëve se një mundësi tjetër për ndryshim mund të shfaqet, veçanërisht pasi ndikimi rajonal i Teheranit zbehet.
Përmbysja e Asadit e ka intensifikuar këtë ndjenjë të mundësisë, duke lënë shumë iranianë të pyesin nëse momenti i llogarisë së Republikës Islamike po afrohet.
