Kur kryeministri shqiptar Edi Rama njoftoi së fundmi kabinetin e tij të ri, nuk ishte zgjedhja e ministrit të Financave apo të Jashtëm ajo që mori vëmendjen më të madhe. Lajmi më i madh ishte emërimi nga Rama i një bot-i të fuqizuar nga inteligjenca artificiale si ministre e re e prokurimeve publike.
“Diella” do të mbikëqyrë dhe do të ndajë të gjitha tenderët publikë që qeveria u jep firmave private. “Ajo është anëtarja e parë e qeverisë që nuk është fizikisht e pranishme, por e krijuar virtualisht nga inteligjenca artificiale,” deklaroi Rama. Ajo do të ndihmojë për ta bërë Shqipërinë “një vend ku prokurimi publik është 100% pa korrupsion.”
Njëkohësisht evokues dhe provokues, ky veprim na kujton se ata që vendosin shpresën më të madhe te teknologjia priren të jenë ndër ata me më pak besim tek natyra njerëzore. Por më e rëndësishmja, emërimi i Diellës është dëshmi se ilaçi i supozuar për gjithçka që e sëmur demokracinë po merr gjithnjë e më shumë formën e autoritarizmit digjital. Ndërhyrje të tilla mund t’u pëlqejnë oligarkëve të Silicon Valley-t, por demokratët kudo duhet të jenë të alarmuar.
Baza konceptuale për një ministre AI qëndron tek mënyra se si teknofilët imagjinojnë marrëdhënien e njerëzimit me të ardhmen. “Tekno-zgjidhësit” i trajtojnë problemet politike që normalisht kërkojnë debat sikur të ishin sfida inxhinierike që mund të zgjidheshin thjesht me mjete teknike. Siç e pamë në Shtetet e Bashkuara gjatë periudhës së shkurtër të Elon Musk në krye të DOGE-s (Departamenti i Efiçencës së Qeverisë), teknologjia ofrohet si zëvendësuese e politikës dhe vendimmarrjes politike.
Nënkuptimi i qeverisjes së administruar nga AI është se demokracia do të bëhet e tepërt. Teknokracia digjitale përbëhet nga zhvillues të teknologjisë që pretendojnë të kenë autoritetin për të vendosur rregullat që duhet të respektojmë dhe kushtet në të cilat do të jetojmë. Kontrolli dhe balancat e mbrojtura nga Locke, Montesquieu dhe themeluesit e Amerikës bëhen pengesa për marrjen efikase të vendimeve. Pse të merremi me institucione të tilla kur mund të shfrytëzojmë fuqinë e mjeteve digjitale dhe algoritmeve? Nën teknokracinë digjitale, debati është humbje kohe, rregullimi është një frenë për progresin dhe sovraniteti popullor është thjesht shenjtërimi i paaftësisë.
Sigurisht, asnjë person i arsyeshëm nuk mund të mohojë se inovacioni teknologjik ka zgjidhur shumë probleme. Megjithatë, premtimi i madh që bëjnë sot zotëruesit e teknologjisë nuk është se ata do t’i zgjidhin problemet, por se do t’i shpërbëjnë ato. Ata mohojnë vetë idenë e një të ardhmeje problematike, të pasigurt, të paparashikueshme.
Nuk është rastësi që presidenti kinez Xi Jinping dhe presidenti rus Vladimir Putin u kapën kohët e fundit në një mikrofon të hapur duke diskutuar për pavdekësinë. T’i japësh fund plakjes do të thotë të na shpëtosh nga e ardhmja; do të thotë jo vetëm të shmangësh atë që do të vijë, por edhe të shpëtosh nga barra e zgjedhjes.
Pasi të kemi eliminuar të papërcaktuarën që na përcakton, do të bëhemi qenie të cilëve asgjë nuk mund t’u ndodhë vërtet. Do të banojmë në një të tashme të përjetshme, pa asnjë burim kuptimi përtej optimizimit të kushteve tona të jetesës, të patrazuar nga pasiguria, polemikat apo rreziqet që shoqërojnë marrjen e vendimeve. Do të arrijmë një njerëzim pa njerëzi.
Gjithashtu nuk është rastësi që eksperimenti i Shqipërisë është drejtuar te veprat publike dhe korrupsioni. Këto janë fushat që tërheqin vëmendjen e Bashkimit Evropian, ku shumica e shqiptarëve dëshirojnë të jenë. Që nga fundi i komunizmit 35 vjet më parë, dëshira e Shqipërisë për t’u bashkuar me Europën, të paktën në letër, e ka çuar atë të përqafojë premisën teknokratike të artikuluar nga sociologu gjerman Max Weber: vetëm një burokraci autonome mund të jetë e lirë nga shtrembërimet politike.
Anëtarësimi në BE ndjek parametra striktë, kushte neutrale dhe kritere rigoroze me të cilat matet përparimi. Megjithatë, Shqipëria, si të gjitha vendet e tjera të Ballkanit që presin në paradhomën e Europës, ka mësuar se teknokracia është shpesh vetëm një fletë fiku që mbulon ngurrimin politik të vetë BE-së. Edhe nëse Shqipëria do të përmbushte çdo kërkesë të fundit të diktuar nga teknokratët e Komisionit Evropian, mund të shtoheshin kushte të reja, të ofroheshin justifikime, të lëviznin qëllimet.
Duke emëruar një ministre të prokurimeve me AI, Rama po i jep Europës një shije të ilaçit të vet. Ai gjithashtu po hap skenën për një skenar surreal dhe dëshpërues: zyrtarë të lartë europianë që mbajnë samite me një chatbot për të diskutuar aplikimin e Shqipërisë për anëtarësim. Diella do të mbajë një pasqyrë, të pamëshirshme dhe të pashmangshme, ndaj boshatisjes së demokracisë që po ia shkaktojmë vetes. /Lapsi.al
