Në 80-vjetorin e kapitullimit të Gjermanisë Naziste, jehona e tiranive të së kaluarës po trondit një kontinent që po përpiqet të gjejë drejtimin mes armiqësisë së presidentit Trump.
Është shqetësuese të kujtohet ceremonia prekëse në plazhet e Normandisë, që shënoi 80-vjetorin e Ditës D vetëm 11 muaj më parë — një kremtim i aleancës së pathyeshme mes Shteteve të Bashkuara dhe Evropës dhe i vendosmërisë së përbashkët për të përballuar “provën e epokave” dhe për të mbrojtur Ukrainën.
Kjo shprehje, e përdorur nga ish-presidenti Joe Biden gjatë një fjalimi krah për krah me presidentin francez Emmanuel Macron, shënoi bindjen se NATO ishte “më e bashkuar se kurrë më parë”, dhe se SHBA nuk do të tërhiqej, sepse nëse ndodh, “Ukraina do të nënshtrohet dhe nuk do të përfundojë me kaq”.
Nga rrezet e diellit në Normandi, mendova për të rinjtë nga Kansas City dhe St. Paul që zbarkuan më 6 qershor 1944 nën zjarrin e armëve naziste dhe për fjalët që lidhnin trimërinë e tyre me luftën kundër një tjetër “tiran që synon dominimin” — këtë herë, presidenti rus Vladimir Putin, të cilin presidenti Trump e ka përjashtuar nga përgjegjësia për luftën në Ukrainë.
Asokohe, nuk e imagjinoja se gjithçka kaq e çmuar për kaq shumë njerëz do të zhbëhej kaq shpejt; apo se 80-vjetori i Ditës së Fitores në Evropë këtë të enjte do të vinte me kaq shumë evropianë që nuk janë më të sigurt nëse Amerika e Trumpit është aleate apo armike.
“Nata dhe dita,” tha ish-ministrja franceze e Kulturës Rima Abdul-Malak. “Trump ka zënë gjithë hapësirën në mendjet tona dhe bota duket ndjeshëm më e rrezikshme.”
Me një fillim të trazuar të presidencës së dytë, të mbuluar nga urdhra ekzekutivë, Trump ka nisur një prishje të lidhjes transatlantike që solli paqe e mirëqenie të pashembullt. Ai ka goditur rendin pas Luftës së Dytë Botërore dhe mbetet e paqartë se çfarë do të dalë nga rrënojat.
Historikisht, ndryshimet e papritura kanë qenë të zakonshme. Katër vjet para zbarkimit në Normandi, shkrimtari francez Paul Valéry, përballë kapitullimit të menjëhershëm të Francës në qershor 1940, shkruante:
“Jemi në një rrugë të frikshme dhe të papërmbajtshme. Asgjë nga ato që kemi frikë nuk është e pamundur; mund të imagjinojmë gjithçka.”
E njëjta gjë mund të thuhet edhe sot. Siguritë janë tretur, frika është rritur. Evropianët udhëtojnë me telefona të zbrazët për në SHBA, sikur të ishin nisur drejt Iranit.
Sulmet e Trump ndaj universiteteve, emigrantëve, sistemit gjyqësor dhe vetë të vërtetës janë përshkruar si shenja të një “shteti policor në formim,” sipas Bruno Fuchs, kryetar i komitetit për marrëdhënie të jashtme në Asamblenë Kombëtare të Francës, pas një vizite në Uashington.
“Do të jetë televizion i shkëlqyer,” tha Trump pasi poshtëroi presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky në Shtëpinë e Bardhë më 28 shkurt. Spektakli shënoi një pikë kthese për shumë liderë evropianë, që e panë këtë si një dorëzim moral.
Më 5 mars, Macron deklaroi:
“Paqja nuk është më e garantuar në kontinentin tonë.”
Trump më pas tentoi të rregullojë marrëdhëniet me Zelensky, ndërsa paralelisht u nënshkrua një marrëveshje minerale mes SHBA-së dhe Ukrainës. Por përpjekjet për një marrëveshje paqeje janë bllokuar.
Evropa nuk po pret më kthesat e Trump. Ajo synon të heqë dorë nga statusi “vasal”, siç e quajti zëvendëspresidenti amerikan JD Vance. Një prej aleatëve, sipas Trump, duhet t’i japë Grenlandën SHBA-së; një tjetër të pranojë të aneksohet.
Kancelari i ri gjerman, Friedrich Merz, shkoi menjëherë në Paris për t’u takuar me Macron. Dy liderët mbështesin një “autonomi strategjike” nga Uashingtoni. Në një shkrim për Le Figaro, ata thanë se nuk do të pranojnë paqe të imponuar dhe do të mbështesin Ukrainën kundër agresionit rus.
Sipas Le Monde, po shqyrtohet ideja e një fotografie të përbashkët në plazhet e Normandisë për të kujtuar njësoj si gjesti historik i Mitterrand dhe Kohl në Verdun (1984) apo përkulja e kancelarit Brandt në Varshavë (1970).
Aleanca franko-gjermane, si motor i BE-së, nëse forcohet, mund të çojë drejt një Evrope të rimilitarizuar dhe të gatshme të mbrojë vlerat për të cilat SHBA luftoi në Luftën e Dytë Botërore.
Por Evropa nuk është e bashkuar. Valët populiste, anti-emigracion, anti-shkencë dhe anti-liri që sollën Trumpin në pushtet kanë ecur paralelisht edhe në Evropë, ku figura si Viktor Orbán dhe Giorgia Meloni janë fuqizuar.
Partitë e djathta ekstreme, si AfD në Gjermani dhe National Rally në Francë, shprehin zemërimin e qytetarëve të zhgënjyer nga elitat urbane.
Megjithatë, Evropa ka një kujtesë të gjallë të brishtësisë së lirisë. Ajo e di se diktatura dhe gjenocidi janë të mundshme, sepse i ka përjetuar. Dhe pikërisht për të ndaluar këtë kthim në errësirë, SHBA dërgoi mijëra të rinj të luftonin në Francë më 1944. Varrezat në Normandi, me 9,389 varre, janë dëshmi e këtij përkushtimi.
Shkruaj nga Vichy, qyteti i vogël që u bë seli e regjimit autoritar të Pétain gjatë pushtimit nazist. Nga aty u deportuan mbi 70,000 hebrenj drejt vdekjes. Vichy mbetet simbol i turpit francez.
Në përfundim të librit Vichy France, historiani amerikan Robert Paxton shkruan:
“Vijnë kohë mizore kur, për të shpëtuar vlerat më të thella të një kombi, duhet t’i kundërvihesh shtetit.”
Këto fjalë meritojnë reflektim të veçantë sot, tetë dekada pas kthimit të paqes në një kontinent të shkatërruar — falë ndihmës vendimtare amerikane.
storm• e sjellë në shqip (pa autorizim) artikullin analitik mbi marrëdhëniet transatlantike në kontekstin e V-E Day dhe zhvillimeve aktuale politike
