Shpenzimet për mbrojtjen në BE janë rritur ndjeshëm ndërsa kërcënimet globale intensifikohen, me shpenzimet që pothuajse janë dyfishuar gjatë pesë viteve të fundit.
Agjencia Evropiane e Mbrojtjes (EDA) parashikon që kjo shumë do të arrijë në 392 miliardë euro në vitin 2025. Në vitin 2020, shpenzimet arritën në 198 miliardë euro, duke e bërë ndryshimin një rritje prej 98% në terma nominalë. Kur përshtatet për inflacionin, rritja është 63%, ende një rritje e konsiderueshme midis viteve 2020 dhe 2025.
Shumë ekspertë të sigurisë e lidhin këtë rritje të ndjeshme drejtpërdrejt me pushtimin e Ukrainës nga Rusia, së bashku me mbështetjen e lëkundur të SHBA-së për sigurinë evropiane.
Me një plan paqeje Rusi-Ukrainë që është duke u hartuar, ekspertët kanë frikë se një marrëveshje që favorizon Moskën mund të kërcënojë stabilitetin afatgjatë nëse lihen jashtë garanci të caktuara të sigurisë. Për fqinjët e Ukrainës, kërcënimi i një pushtimi të ardhshëm rus është një rrezik gjithnjë e më real.
Pra, ndërsa paqja globale është në fije të perit, cilat shtete evropiane po kontribuojnë më shumë në mbrojtjen e tyre?
Sipas të dhënave të EDA-s, vendet e BE-së shpenzuan 343.2 miliardë euro për mbrojtje në vitin 2024.
Gjermania kryeson listën me një diferencë të madhe me 90.6 miliardë euro, duke përbërë 26.4% të shpenzimeve totale të mbrojtjes të BE-së. Franca vjen pas me 59.6 miliardë euro, ose 17.4% të totalit të BE-së.
Së bashku, të dy vendet përbëjnë 43.8% të të gjitha shpenzimeve të mbrojtjes të BE-së, që arrijnë në 150 miliardë euro.
Meqenëse shifrat e Eurostat-it janë më të ulëta se ato të EDA-s për shkak të ndryshimeve në klasifikim, numrat e përdorur këtu pasqyrojnë të dhënat e EDA-s, të cilat janë gjithashtu më të azhurnuara.
Italia renditet e treta me 32.7 miliardë euro, e ndjekur nga Polonia me 31.9 miliardë euro. Spanja renditet e pesta, por shpenzimet e saj për mbrojtjen mbeten relativisht të ulëta midis ekonomive të mëdha evropiane me 22.7 miliardë euro.
Më herët këtë vit, Presidenti i SHBA-së Donald Trump kërcënoi në mënyrë të dukshme se do ta përjashtonte Spanjën nga NATO për shkak të rezistencës ndaj një angazhimi për të rritur shpenzimet ushtarake në 5% të PBB-së.
Së bashku, pesë vendet e para në renditje shpenzuan 237.5 miliardë euro për mbrojtje, që përbën 69.2% të totalit të BE-së.
Një total prej 14 vendesh të BE-së shpenzuan më pak se 5 miliardë euro secila, dhe tetë prej tyre shpenzuan nën 2 miliardë euro. Së bashku, ky grup prej 14 vendesh shpenzoi 28.2 miliardë euro, që është vetëm 8.2% e totalit të BE-së.
Ky grup përfshin Austrinë (4.9 miliardë euro), Hungarinë (4.5 miliardë euro) dhe Portugalinë (4.2 miliardë euro). Malta, shteti më i vogël anëtar i BE-së, regjistroi shpenzimet më të ulëta me vetëm 99 milionë euro.
Mbretëria e Bashkuar dhe Turqia janë anëtarë të mëdhenj evropianë të NATO-s, edhe pse nuk janë pjesë e BE-së. Sipas NATO-s, në vitin 2024 Mbretëria e Bashkuar shpenzoi 65.8 miliardë paund (74.97 miliardë euro) për mbrojtje, ndërsa Turqia shpenzoi rreth 24.4 miliardë euro.
Shpenzimet për mbrojtje për person ndryshojnë shumë në të gjithë Evropën, nga 174 euro në Maltë në 1,540 euro në Danimarkë në vitin 2024. Mesatarja e thjeshtë në të gjitha vendet e BE-së ishte 686 euro dhe 764 euro kur u peshua sipas popullsisë së BE-së në fillim të vitit.
Përveç Danimarkës, katër vende të tjera shpenzojnë më shumë se 1,000 euro për person. Ato janë Holanda (1,184 euro), Finlanda (1,140 euro), Suedia (1,073 euro) dhe Gjermania (1,069 euro).
Kjo shifër është nën 500 euro në dhjetë vende, përfshirë Spanjën me 465 euro.
Midis dy ekonomive të tjera të mëdha, Franca shpenzon 869 euro për person, ndërsa Italia ndan 555 euro.
“Pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Rusia ka qenë faktori kryesor nxitës pas rritjes së shpenzimeve të mbrojtjes”, tha për Euronews Business Calle Håkansson, një studiuese në Agjencinë Suedeze të Kërkimeve të Mbrojtjes.
“Edhe pse investimet në mbrojtje në Evropë ishin rritur gjatë dekadës së fundit, lufta në Ukrainë shënoi një pikë kthese të madhe.”
Shifrat e Eurostat dhe EDA tregojnë rritje në shpenzimet nominale, ndërsa çmimet konstante të EDA-s për vitin 2024 zbulojnë ndryshimin real, të përshtatur me nivelet e çmimeve të vitit 2024.
Duke përdorur çmimet konstante të vitit 2024, shpenzimet e mbrojtjes të BE-së ishin 234.2 miliardë euro në vitin 2020. Ato u rritën në 343.2 miliardë euro në vitin 2024 dhe pritet të arrijnë në 381 miliardë euro në vitin 2025.
Rritja reale gjatë dekadës së fundit, nga viti 2015 deri në vitin 2025, është 99%. Në vitin 2014, shpenzimet ishin në nivelin e tyre më të ulët në terma realë, në 188.5 miliardë euro. Që atëherë, ato janë rritur çdo vit.
“Në vitin 2014, vendet e BE-së — shumica e të cilave janë gjithashtu anëtare të aleancës së NATO-s — ndaluan trendin e rënies së buxheteve të mbrojtjes në përgjigje të pushtimit të parë të Ukrainës nga Rusia”, tha për Euronews Business Rafael Loss, bashkëpunëtor politik në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR).
Megjithatë, ai vuri në dukje se u deshën disa vite që rritjet relative të buxhetit të mbrojtjes të tejkalonin rritjen e PBB-së dhe kështu t’i afroheshin objektivit të NATO-s prej 2% të shpenzimeve të mbrojtjes, të cilit BE-ja i ishte drejtuar më pas si referencë.
Në një samit në fillim të këtij viti, anëtarët e NATO-s ranë dakord të rrisin shpenzimet e mbrojtjes në 5% të PBB-së deri në vitin 2035 në përgjigje të presionit nga SHBA-ja. Vendet synojnë të shpenzojnë 3.5% të prodhimit për mbrojtjen thelbësore, ndërsa 1.5% e mbetur mund të shpenzohet për infrastrukturë më të gjerë të sigurisë.
