I gjendur përballë një krize të thellë financiare në biznesin e tij dikur të madh, dhe pasi një bankë komerciale ia refuzoi kërkesën për kredi, një qytetar nga Rrafshi i Kosovës kërkoi shpëtimin te fajdexhinjtë.
Fillimisht mori vetëm 2.000 euro – një shumë që dukej e vogël për ta mbajtur gjallë biznesin – por, më pas, edhe 150 mijë euro të tjera. Çdo hua të re e merrte për ta paguar të vjetrën, dhe borxhi vetëm sa rritej.
“Për gati pesë vjet kam paguar mbi 500 mijë euro me fajde, për 20 persona të ndryshëm”, thotë Izeti [emër i vendosur nga redaksia], 60-vjeçar. Përveç shumës së paguar, ai humbi biznesin, objektin ku vepronte, dhe pasuri të tjera, që kapin vlerën e 1 milion eurove.
Shtëpinë – pasurinë e vetme të patundshme që i ka mbetur – e ka lënë hipotekë në një bankë, për të marrë kredi me të cilën pagoi fajdetë.
Në qytetin e tij të vogël, thotë ai, është shumë e thjeshtë të marrësh para me fajde, sepse fajdexhinjtë janë të shumtë dhe të njohur nga të gjithë. Por, sipas tij, fajdetë janë “vdekje për së gjalli”. Forcën për ta kapërcyer situatën e ka gjetur vetëm te fëmijët.
“Bukë e kripë hani, e mos merrni para me fajde”, thotë Izeti, i cili u përball për gati një dekadë me borxhet ilegale.
Huamarrja ilegale, problem serioz në Kosovë
Rasti i Izetit nuk është i izoluar. Në Kosovë shpesh raportohen aktakuza kundër personave të dyshuar për fajde, ndërsa përmenden miliona euro dëme.
Vetëm në tetor të këtij viti, autoritetet ngritën aktakuza në dy raste të ndara, ku tetë persona dyshohet të kenë shkaktuar dëme deri në 8 milionë euro. Prokuroria kërkoi konfiskimin dhe kthimin e 21 banesave dhe lokaleve afariste, që të dëmtuarit ua kishin dhënë fajdexhinjve, pasi nuk mund t’i kthenin borxhet.
Avokatja Xhevahire Miftari Kloppner thotë se shumë qytetarë bien pre e fajdeve, për shkak të mungesës së qasjes së shpejtë në kredi formale – sidomos ata me të ardhura të ulëta ose pa pasuri për hipotekë. Sipas saj, në disa raste qytetarët mendojnë se po marrin një borxh të zakonshëm, por më pas përballen me norma interesi që shkojnë deri në 20 për qind në muaj.
Shpesh, viktimat janë afaristë që kërkojnë të zgjerojnë biznesin, por në pamundësi të shlyerjes së borxhit, detyrohen ta mbyllin dhe t’i humbin pronat. Me rritjen e borxhit, fajdexhinjtë shpesh ushtrojnë presion, kërcënime dhe marrje të pasurisë me forcë. Disa persona, madje, janë detyruar ta braktisin Kosovën.
Sfidat e hetimit
Të dhënat e Policisë se Kosovës tregojnë se gjatë periudhën janar-shtator 2025 janë hapur 13 raste për fajde. Vitin e kaluar, ky numër ishte 23, kurse më 2023 autoritetet kishin hapur 24 raste.
Gjatë viteve 2021-2023, Policia ka shkatërruar 106 grupe kriminale, prej të cilave nëntë merreshin me fajde. Nga 740 të dyshuar për krim të organizuar, 78 ishin të përfshirë në këtë veprimtari – shumica në rajonin e Prishtinës dhe të Pejës.
Sipas Miftari Kloppnerit, numri i rasteve reale është shumë më i lartë, sepse shumë të dëmtuar kanë frikë t’i raportojnë. Por, monitorimi i Institutit të Kosovës për Drejtësi (IKD) tregon se gjatë 2025-tës ka pasur rritje të rasteve të paraqitura nga qytetarët, falë bashkëpunimit më të ngushtë mes prokurorive dhe përdorimit të masave të fshehta të hetimit.
Flamur Kabashi, hulumtues në IKD, thotë se një sfidë e madhe mbetet fakti që shumë të dëmtuar nuk u qëndrojnë deklaratave të dhëna në prokurori, pasi përballen me presion. Sipas tij, gjykatat shpesh nuk bëjnë ballafaqimin e deklaratave, gjë që e dobëson procesin.
IKD vlerëson se Prokuroria Themelore në Prizren ka shënuar progresin më të madh në hetimin e rasteve të fajdeve, dhe se ky model duhet të ndiqet nga të gjitha prokuroritë e vendit.
Sipas Kodit Penal të Kosovës, fajdexhinjtë dënohen me gjobë dhe me burgim nga 6 muaj deri në 12 vjet, varësisht nga shkalla e dëmit. Megjithatë, sipas të dhënave të ofruara më herët nga ish-ministrja e Drejtësisë, Albulena Haxhiu, në gusht të këtij viti, nga 1.752 persona të burgosur, vetëm katër ishin të dënuar për fajde dhe tetë mbaheshin në paraburgim.
“Këto nuk janë thjesht vepra të izoluara, janë pjesë e një zinxhiri kriminal, që godet më të pambrojturit dhe kontribuon në një ndjenjë të thellë padrejtësie në shoqëri”, kishte deklaruar Haxhiu.
Shërbimi Korrektues i Kosovës nuk iu përgjigj interesimit të REL-it se sa është numri i të burgosurve aktualisht për veprën penale “fajde”.
Plagë që dëmton ekonominë
Ekspertët thonë se dënimet për fajde duhet të ashpërsohen, për të krijuar pengesë reale ndaj huadhënësve ilegalë.
Shkumbin Misini, profesor i Ekonomisë në kolegjin AAB, thekson se bizneset që përballen me mungesë kapitali ose vështirësi për marrjen e kredive formale shpesh bien pre e fajdeve. Normat e larta të interesit – 20 për qind mujore dhe deri në 200 për qind vjetore – janë, sipas tij, shkatërrimtare.
“Asnjë biznes nuk mund t’i përballojë këto norma. Dhe, për të kthyer borxhin e fajdeve, bizneset punojnë, por me humbje, dhe falimentojnë, ndërsa fajdexhinjtë marrin pronat, makineritë, aksionet e kompanisë”, thotë ai.
Sipas tij, pasojat janë afatgjate për ekonominë: ulin investimet formale, rrisin qarkullimin e parave jashtë sistemit bankar, pakësojnë tatimet dhe dëmtojnë stabilitetin financiar të vendit.
Miftari Kloppner thekson se për të adresuar në mënyrë efektive fenomenin e fajdeve nevojiten ndryshime në legjislacion. Ajo sugjeron që ligji të përcaktojë qartë përgjegjësitë e të dy palëve të përfshira, me qëllim forcimin e zbatueshmërisë dhe uljen e praktikave të huadhënies jashtë kornizës ligjore. /REL
