Shkruajnë:
Mieczysław Boduszyński
Viktor Peskin
Më shumë se një çerek shekulli pas ndërhyrjes ushtarake të NATO-s të udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara në vitin 1999 që synonte ndalimin e spastrimit etnik serb, Kosova, shteti më i ri i Evropës, ka evoluar ndjeshëm dhe ka fituar pranim më të gjerë ndërkombëtar.
Pavarësisht një sërë sfidash në qeverisje dhe mosmarrëveshjes së saj të gjatë politike me Serbinë, Kosova është renditur nga Indeksi i Demokracisë Liberale V-Dem, si shteti më demokratik në Ballkanin Perëndimor.
Qasja e Kosovës ndaj marrëdhënies së saj me Shtetet e Bashkuara, mbështetësin e saj më të rëndësishëm të jashtëm, ka evoluar gjithashtu.
Nën qeveritë e fundit të udhëhequra nga Vetëvendosja, një lëvizje reformiste e shndërruar në parti politike që e ka udhëhequr Kosovën për pjesën më të madhe të pesë viteve të fundit, Prishtina ka qenë gjithnjë e më e gatshme të përparësojë interesat e saj dhe të pohojë sovranitetin e saj, duke i thënë “jo” aleatit të saj kryesor në momente kyçe.
Kjo shënon një përmbysje të madhe nga dy dekadat e para të tranzicionit të pasluftës në Kosovë.
Megjithatë, SHBA-të kanë qenë të ngadalta në përshtatjen me një qeveri të gatshme të kalojë nga një i mbrojtur në një partner.
Uashingtoni do të bënte mirë të përdorte mësimet e diplomacisë së saj të kaluar në Kosovë për të përsosur qasjen e saj ndaj qeverisë së Prishtinës në të tashmen dhe të ardhmen.
Bisedat me zyrtarët kosovarë dhe amerikanë zbulojnë se arsyet e paaftësisë së Uashingtonit për t’u përshtatur me një Kosovë në ndryshim janë të shumëfishta dhe të rrënjosura në mënyrën se si udhëheqësit amerikanë kanë zgjedhur të përdorin ndikimin e tyre të fuqishëm gjatë çerek shekullit të kaluar.
Së pari, SHBA-të shpesh janë përqendruar në aspektin “e jashtëm”, veçanërisht në statusin e pazgjidhur të Kosovës kundrejt Serbisë, mbi atë “të brendshëm”, veçanërisht çështjet e qeverisjes dhe sundimit të ligjit, pavarësisht një kërkese të fortë në Kosovë për të luftuar korrupsionin dhe kapjen e shtetit. Së dyti, nën ish-klasën sunduese të Kosovës – me të cilën u bë shumë e afërt – SHBA-të u mësuan me qeveritë e lakueshme kosovare.
Së treti, Uashingtoni humbi mundësitë për të ndërtuar një marrëdhënie kuptimplote me Vetëvendosjen dhe udhëheqësin e saj, Kryeministrin Albin Kurti, duke rritur mosbesimin dhe ashpërsinë e ndërsjellë.
Ka hapa që politikëbërësit amerikanë mund të ndërmarrin për të përmirësuar marrëdhëniet e tyre me Prishtinën, duke përfshirë edhe bërjen më të madhe të Uashingtonit për të gjetur mënyra konstruktive për të përafruar politikën amerikane me politikat e sundimit të ligjit dhe antikorrupsionit të qeverisë Kurti.
Kur ushtron presion mbi Prishtinën, SHBA-të duhet të aplikojnë (të paktën) një shqyrtim të barabartë ndaj sjelljes së Serbisë – duke i dhënë fund perceptimit se rrëshqitja autoritare e Beogradit po injorohet, ndërsa Prishtina merr më shumë shqyrtim dhe kritika.
SHBA-të gjithashtu duhet të marrin një rol më të madh në mbështetjen e zgjidhjeve krijuese për negociatat e gjata të udhëhequra nga BE-ja që synojnë të zgjidhin mosmarrëveshjen e zgjatur politike Kosovë-Serbi.
Rekomandime për Politikat:
1. Uashingtoni duhet ta trajtojë partinë Vetëvendosje – qoftë në pushtet apo në opozitë – si një partner të vërtetë, duke njohur pikëpamjet e saj për interesat sovrane të Kosovës dhe duke gjetur mënyra për t’u bashkuar në qëllimet e saj kundër korrupsionit. Ndërkohë, zyrtarët amerikanë duhet ta bëjnë të qartë se nuk do t’i mbështesin më pa kritika udhëheqësit – në Prishtinë, Beograd apo gjetkë – të cilët minojnë normat e sundimit të ligjit. Kjo do të thotë të vazhdohet të mbështetet fuqimisht negociatat politike midis Kosovës dhe Serbisë, por jo në kurriz të tolerimit të korrupsionit ose kapjes së shtetit.
2. Edhe pse i bën kërkesa Kosovës, SHBA-të duhet të shqyrtojnë në mënyrë të barabartë sjelljen e Serbisë – duke i dhënë fund perceptimit se rrëshqitja autoritare e Beogradit po injorohet, ndërsa Prishtina merr më shumë shqyrtim dhe kritika. Qoftë e qëllimshme apo jo, kjo politikë ka pasur efektin e inkurajimit të Serbisë në negociatat e saj me Kosovën. Duke i detyruar të dyja palët të respektojnë standarde të qëndrueshme, SHBA-të mund të forcojnë besueshmërinë e tyre si një ndërmjetësuese parimore.
3. SHBA-të duhet të angazhohen në një dialog të fuqishëm me shoqërinë civile, aktivistët dhe median e pavarur të Kosovës. Këto grupe shpesh kanë qenë në ballë të ekspozimit të keqbërjeve dhe të shtytjes për llogaridhënie. Uashingtoni ka dhënë ndihmë shoqërisë civile të Kosovës që nga viti 1999, duke ndihmuar në ndërtimin e një sektori të gjallë të OJQ-ve. Tani, duhet t’i rigjallërojë këto partneritete me fokus në ndikimin në nivel bazë.
4. Për të zgjidhur ngërçin mbi situatën e paqëndrueshme në veri të Kosovës, SHBA-të duhet të japin mbështetje për negociatat e vazhdueshme të udhëhequra nga BE-ja dhe të ndihmojnë në kërkimin e një zgjidhjeje krijuese për çështjen e kontestuar të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Kjo duhet të përfshijë dëgjimin e shqetësimeve legjitime të Kosovës dhe sigurimin që vetëqeverisja nga serbët e Kosovës të mos dëmtojë funksionimin e shtetit. Uashingtoni gjithashtu duhet të këmbëngulë që Serbia të përmbushë detyrimet e saj paralele: çmontimin e strukturave të paligjshme të sigurisë në veri të Kosovës, ndërprerjen e financimit të institucioneve paralele të paligjshme dhe inkurajimin e sinqertë të serbëve të Kosovës për të marrë pjesë në institucionet demokratike të vendit.
