Një hartë e re e shtratit detar të Antarktidës ka zbuluar një rrjet të gjerë dhe të anashkaluar më parë prej 332 kanionesh nëndetëse, disa prej të cilave zhyten më shumë se 4,000 metra.
Gjetjet ofrojnë një pamje të paprecedentë se si topografia nënujore e kontinentit formëson dinamikën e akullit, qarkullimin e oqeanit dhe sjelljen globale të klimës.
Studimi është analiza më e plotë e sistemeve të kanioneve nëndetëse të Antarktidës deri më sot.
Studiues nga Universiteti i Barcelonës dhe Kolegji Universitar i Korkut përdorën të dhëna batimetrike me rezolucion të lartë dhe teknika të përparuara gjeomorfometrike për të dokumentuar një peizazh të fshehur që është pesë herë më kompleks nga sa mendohej më parë.
Këto sisteme kanionesh nuk janë relike të fjetura të akullnajave të kaluara. Ato shërbejnë si kanale aktive për transportin e nxehtësisë, sedimenteve dhe lëndëve ushqyese, dhe ndikojnë në mënyrë kritike se ku dhe si shkrihen raftet e akullit, veçanërisht nga poshtë.
Gjetjet gjithashtu vënë në pikëpyetje saktësinë e parashikimeve aktuale të rritjes së nivelit të detit, shumë prej të cilave mbështeten në modele që e trajtojnë shtratin detar të Antarktidës si relativisht të sheshtë dhe të padiferencuar.
Sipas bashkautorit të studimit, David Amblàs, “Disa nga kanionet nëndetëse që analizuam arrijnë thellësi mbi 4,000 metra. Më spektakolarët prej tyre janë në Antarktidën Lindore, e cila karakterizohet nga sisteme kanionesh komplekse dhe të degëzuara”.
Hulumtimi identifikon një kontrast të qartë strukturor midis Antarktidës Lindore dhe Perëndimore. Në lindje, rrjetet e kanioneve janë më të gjata , të degëzuara dhe kanë prerje tërthore në formë U-je – tregues të stabilitetit afatgjatë nën mbulimin e vazhdueshëm të akullnajave.
Mendohet se këto sisteme janë zhvilluar përmes aktivitetit të zgjatur akullnajor dhe akumulimit të lartë të sedimenteve.
Në të kundërt, kanionet e Antarktidës Perëndimore janë më të pjerrëta, më të shkurtra dhe më lineare, me profile në formë V që tregojnë sjellje akullnajore më të kohëve të fundit dhe episodike.
Ky ndryshim gjeomorfologjik ofron mbështetje për teorinë se Shtresa e Akullit e Antarktidës Lindore është formuar më herët dhe ka përjetuar zhvillim më të qëndrueshëm gjatë periudhave gjeologjike.
“Ishte veçanërisht interesante të shihje ndryshimet midis kanioneve në dy rajonet kryesore të Antarktidës, pasi kjo nuk ishte përshkruar më parë”, tha Riccardo Arosio, bashkautor i studimit.
Kjo ndarje lindje-perëndim përputhet me të dhënat vëzhguese që tregojnë cenueshmëri më të madhe në Antarktidën Perëndimore, ku humbja e shpejtë e akullit është dokumentuar në sektorë si Deti Amundsen dhe Akullnaja Thwaites.
Kanionet janë më shumë sesa thjesht karakteristika statike – ato janë pjesë e një sistemi shkëmbimi të gjallë midis Antarktidës dhe oqeanit global. Këto lugina të thella veprojnë si korridore vertikale, duke lejuar që uji i ftohtë dhe i dendur i shelfit të zbresë në Oqeanin Jugor , ndërsa mundësojnë që ujërat më të ngrohta dhe më të thella – siç janë Uji i Thellë Circumpolar – të udhëtojnë lart poshtë rafteve të akullit lundrues.
Pasi këto rafte akulli dobësohen ose shemben, akullnajat pas tyre rrjedhin më shpejt në oqean, duke kontribuar drejtpërdrejt në rritjen globale të nivelit të detit. Konfigurimi dhe pjerrësia e kanioneve nëndetëse përcaktojnë se sa ujë i ngrohtë arrin në bazat e prekshme të rafteve – dhe sa shpejt përçohet kjo nxehtësi.
Këto dinamika qeverisin gjithashtu formimin e Ujit të Poshtëm të Antarktidës, një masë uji e ftohtë dhe e dendur që nxit qarkullimin global termohalin dhe luan një rol qendror në stabilizimin e sistemit klimatik të Tokës.
Pavarësisht rëndësisë së tyre, këto sisteme kanionesh kanë munguar pothuajse tërësisht nga modelet klimatike të përdorura për të parashikuar sjelljen e shtresës së akullit dhe ndryshimin global të nivelit të detit. Shumë modele e trajtojnë kufirin kontinental të Antarktidës si një shpat të lëmuar, duke lënë mënjanë proceset kryesore siç janë kanalizimi i rrymave , përzierja vertikale e ujit dhe ventilimi i oqeanit të thellë.
Studimi argumenton se kjo mungesë nuk është një mbikëqyrje e vogël. Këto struktura kanionesh mund të kontrollojnë nëse uji i shkrirë nga akullnajat e brendshme del shpejt në oqean – apo mbetet i bllokuar pas rafteve të akullit, duke ngadalësuar shkallën e rritjes së nivelit të detit. Të dhënat e reja janë veçanërisht të rëndësishme për përmirësimin e simulimeve rajonale dhe globale.
