Për herë të parë, teleskopi Webb zbulon një planet alien
Përveç sigurimit të një sasie të madhe informacioni rreth universit të hershëm, Teleskopi Hapësinor James Webb, që nga nisja e tij në vitin 2021, ka marrë të dhëna të vlefshme për planetë të ndryshëm jashtë sistemit tonë diellor, të quajtur ekzoplanetë. Tani, për herë të parë, Webb ka zbuluar një ekzoplanet që më parë nuk ishte i njohur.
Webb ka fotografuar drejtpërdrejt një planet të ri gjigant prej gazi, afërsisht sa madhësia e Saturnit, planetit të dytë më të madh të sistemit tonë diellor, i cili rrotullohet rreth një ylli më të vogël se dielli, rreth 110 vite dritë larg Tokës në konstelacionin Antlia, thanë studiuesit. Një vit dritë është distanca që udhëton drita brenda një viti, rreth 9.5 trilion kilometra.
Shumica e rreth 5,900 ekzoplanetëve të zbuluar që nga vitet 1990 janë detektuar me metoda indirekte, siç është vëzhgimi i zvogëlimit të lehtë të dritës së një ylli kur një planet kalon përpara tij, e quajtur metoda e transitit. Më pak se 2% e tyre janë fotografuar drejtpërdrejt, siç bëri Webb me këtë planet të ri.
Ndërsa ky planet është i madh në krahasim me planetët e sistemit tonë diellor, në fakt është më pak masiv se çdo planet tjetër i fotografuar ndonjëherë drejtpërdrejt – 10 herë më pak masiv se mbajtësi i mëparshëm i rekordit. Kjo tregon ndjeshmërinë e instrumenteve të Webb.
Ky zbulim u arrit duke përdorur një koronograf të prodhuar në Francë, një pajisje që bllokon dritën e fortë të yllit, i instaluar në instrumentin me infra të kuqe të mesme të Webb, të quajtur MIRI.
“Webb hap një dritare të re – në kuptimin e masës dhe distancës së një planeti nga ylli – për ekzoplanetë që deri tani nuk ishin të arritshëm për vëzhgim. Kjo është e rëndësishme për të eksploruar diversitetin e sistemeve ekzoplanetare dhe për të kuptuar si formohen dhe evoluojnë ato,” tha astronomja Anne-Marie Lagrange nga agjencia franceze e kërkimit CNRS dhe LIRA/Observator de Paris, autore kryesore e studimit të publikuar të mërkurën në revistën Nature.
Planeti rrotullohet rreth yllit të tij pritës, të quajtur TWA 7, në një distancë rreth 52 herë më të madhe se distanca e Tokës nga Dielli. Për krahasim, planeti më i largët i sistemit tonë diellor, Neptuni, rrotullohet rreth 30 herë më larg nga Dielli se Toka. Metoda e transitit për zbulimin e ekzoplanetëve është veçanërisht e dobishme për zbulimin e atyre që rrotullohen afër yllit të tyre pritës, sesa shumë më larg si ky planet i sapozbuluar.
“Metodat indirekte ofrojnë informacione të jashtëzakonshme për planetët afër yjeve të tyre. Fotografimi është i nevojshëm për të zbuluar dhe karakterizuar fort planetët më larg, zakonisht 10 herë më larg se distanca Tokë-Diell,” tha Lagrange.
Lindja e një sistemi planetar fillon me një re të madhe gazi dhe pluhuri – të quajtur re molekulare – që kolapson nën gravitetin e vet për të formuar një yll qendror. Materiali i mbetur që rrotullohet rreth yllit, në atë që quhet disk protoplanetar, formon planetët.
Ylli dhe planeti në këtë studim janë praktikisht të sapolindur – rreth 6 milion vjeç, krahasuar me moshën e Diellit dhe sistemit tonë diellor prej rreth 4.5 miliardë vjetësh.
Për shkak të këndit nga i cili po vëzhgohet ky sistem planetar – praktikisht nga lart e jo nga anash – studiuesit ishin në gjendje të dallonin strukturën e diskut të mbetur. Ka dy struktura të gjera rrethore të përbëra nga materiale shkëmbore dhe pluhur, si dhe një unazë të ngushtë në të cilën qëndron planeti.
Studiuesit ende nuk e dinë përbërjen e atmosferës së planetit, megjithëse vëzhgimet e ardhshme me Webb mund të japin një përgjigje. Ata gjithashtu nuk janë të sigurt nëse planeti, duke qenë kaq i ri, po fiton ende masë duke grumbulluar material shtesë rreth tij.
Ndërsa ky planet është më i vogli i fotografuar ndonjëherë drejtpërdrejt, ai është ende shumë më masiv se planetët shkëmborë si Toka, që mund të jenë kandidatë të mirë për kërkimin e jetës jashtë sistemit tonë diellor. Edhe me aftësitë e jashtëzakonshme të Webb për të vëzhguar kozmosin në gjatësi valësh afër-infra të kuqe dhe infra të kuqe të mesme, Webb ende nuk është në gjendje të fotografojë drejtpërdrejt ekzoplanetë me madhësi të Tokës.
“Duke parë përpara, shpresoj që projektet për të fotografuar drejtpërdrejt planetë të ngjashëm me Tokën dhe kërkimet për shenja të mundshme jete të bëhen realitet,” tha Lagrange.
