STOKHOLM, 13 Tetor (Reuters) – Joel Mokyr, Philippe Aghion dhe Peter Howitt fituan Çmimin Nobel në Ekonomi për vitin 2025 të hënën, për punën e tyre mbi mënyrën se si inovacioni dhe forcat e “shkatërrimit krijues” mund të nxisin rritjen ekonomike dhe të përmirësojnë standardet e jetesës në mbarë botën.
Kërkimi i tyre shpjegon se si teknologjia sjell produkte dhe metoda të reja prodhimi që zëvendësojnë ato të vjetrat, duke rezultuar në një standard më të mirë jetese, shëndeti dhe cilësie jete.
Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave, e cila e ndan çmimin, tha se laureatët gjithashtu kanë treguar se një progres i tillë nuk duhet marrë i mirëqenë.
“Stagnimi ekonomik, jo rritja, ka qenë norma për pjesën më të madhe të historisë njerëzore. Puna e tyre tregon se duhet të jemi të vetëdijshëm dhe të kundërveprojmë ndaj kërcënimeve për rritjen e vazhdueshme,” tha Akademia.
Vetë fituesit theksuan sfidat që vijnë nga politikat tregtare të presidentit amerikan Donald Trump dhe reformat e administratës së tij në arsimin e lartë, të cilat disa i konsiderojnë si një sulm ndaj lirisë akademike.
Mokyr paralajmëron për një “autogol shkencor” në SHBA
Ndërsa shumica e ekonomistëve e shohin rritjen ekonomike si një nxitës të mirëqenies, ka disa që nuk e shohin atë si tërësisht pozitive.
Çmimi i vitit 2024 në Ekonomi u fitua nga Daron Acemoglu, Simon Johnson dhe James Robinson për punën e tyre mbi pabarazinë, dhe veçanërisht Johnson ka theksuar se përfitimet nga inovacioni teknologjik mund të përqendrohen në duart e elitave të fuqishme.
Gjithashtu ka një debat të ashpër për nivelin e qëndrueshëm të rritjes në dritën e ndryshimeve klimatike të shkaktuara nga njeriu dhe degradimit mjedisor.
Ky çmim prestigjioz, i njohur zyrtarisht si Çmimi i Bankës Qendrore të Suedisë për Shkencat Ekonomike në Kujtim të Alfred Nobel, është çmimi i fundit që jepet këtë vit dhe ka vlerën e 11 milionë koronave suedeze (rreth 1.2 milionë dollarë).
Mokyr, profesor në Universitetin Northwestern në SHBA, fitoi gjysmën e çmimit.
Izraelo-amerikani Mokyr tha se ishte zgjuar herët për të parë lajmin për lirimin e pengjeve izraelite nga Gaza. “Kisha harruar plotësisht për Çmimin Nobel,” i tha ai Reuters-it.
Kërkimi i tij fokusohet te “pse jemi shumë më të pasur dhe jetojmë më mirë se stërgjyshërit tanë,” shtoi ai, duke shprehur shqetësimin se SHBA mund të humbasë pozicionin si lidere në kërkimin shkencor dhe arsimin e lartë nën administratën Trump.
“Sulmi i administratës aktuale ndaj arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor mund të jetë autogoli më i madh në histori, ose të paktën që nga koha kur Dinastia Ming në Kinë ndaloi kërkimin shkencor dhe eksplorimin,” tha Mokyr.
“Është vetëshkatërrues dhe i udhëhequr tërësisht nga politika të parëndësishme.”
Administrata Trump pretendon se SHBA është financuesi më i madh në botë i kërkimit shkencor dhe se masat e saj synojnë të reduktojnë shpërdorimin dhe të nxisin inovacionin.
Aghion, profesor në College de France dhe INSEAD në Paris dhe në London School of Economics, dhe Howitt, profesor në Universitetin Brown në SHBA, ndanë gjysmën tjetër të çmimit.
Aghion: Tarifat janë pengesa për rritjen
Çmimi vjen në një moment të mundshëm kthese për ekonominë globale, me shumë që presin që inteligjenca artificiale të shkaktojë një bum të ri rritjeje.
Ai gjithashtu nxjerr në pah rreziqet strategjike për Evropën që të mbetet pas SHBA-së dhe Kinës në teknologjitë e së ardhmes.
Aghion tha se de-globalizimi dhe barrierat tarifore janë “pengesa për rritjen”, duke shtuar se sa më i madh tregu, aq më shumë mundësi për shkëmbim idesh, transferim teknologjish dhe konkurrencë të shëndetshme.
“Çdo gjë që pengon hapjen është një pengesë për rritjen. Po shohim një grumbullim të reve të errëta që shtyjnë drejt barrierave tregtare dhe izolimit,” tha ai.
Ai i bëri thirrje Evropës të mësojë nga SHBA dhe Kina, të cilat, sipas tij, kanë gjetur mënyra për të harmonizuar politikën industriale dhe konkurrencën.
“Në Evropë, në emër të politikës së konkurrencës, jemi bërë shumë kundër çdo forme të politikës industriale. Mendoj se duhet të evoluojmë dhe të gjejmë mënyra për ta harmonizuar këtë politikë në fusha si mbrojtja, klima, IA, bioteknologjia,” tha Aghion.
Howitt kundërshton kthimin e prodhimit në SHBA
Howitt, i cili tha se kishte mbetur “plotësisht i befasuar” nga çmimi, kritikoi gjithashtu politikat tregtare të presidentit Trump.
“Është shumë e qartë se këto do të dekurajojnë inovacionin duke reduktuar atë që ne e quajmë efekti i shkallës,” tha ai për Reuters. “Të nisësh një luftë tarifore vetëm sa e zvogëlon madhësinë e tregut për të gjithë.”
Ai tha se përpjekja për të kthyer vendet e punës prodhuese në SHBA mund të ketë kuptim politik, por jo ekonomik.
“Ne jemi të mirë në dizajnimin e atleteve, por është më mirë të lejojmë të tjerët t’i prodhojnë ato,” tha ai.
Çmimet Nobel për mjekësi, fizikë, kimi, paqe dhe letërsi u shpallën javën e kaluar.
Çmimi në Ekonomi u nda për herë të parë në vitin 1969.
Ndërsa pak ekonomistë janë emra të njohur për publikun, fitues të njohur përfshijnë ish-kryetarin e Rezervës Federale të SHBA Ben Bernanke, Paul Krugman dhe Milton Friedman.
