Gjatë një telefonate me Presidentin Volodymyr Zelensky të Ukrainës këtë javë, Presidenti Trump nxori një ide shumë të pazakontë: Shtetet e Bashkuara mund të marrin kontrollin e centraleve bërthamore të Ukrainës.
“Shtetet e Bashkuara mund të jenë shumë të dobishme në drejtimin e këtyre impianteve me ekspertizën e tyre të energjisë elektrike dhe shërbimeve”, tha Shtëpia e Bardhë në një deklaratë.
“Pronësia amerikane e këtyre centraleve do të ishte mbrojtja më e mirë për atë infrastrukturë dhe mbështetje për infrastrukturën energjetike të Ukrainës”.
Ideja befasoi zyrtarët dhe ekspertët e energjisë në Kiev dhe nuk ishte e qartë nëse Zelensky do të pajtohej me një plan të tillë.
Ukraina zotëron katër termocentrale bërthamore dhe gjithashtu duket se të dy palët nuk bien dakord se sa objekte ka të bëjë ideja.
Zelensky sugjeroi në një konferencë shtypi se ideja ishte e kufizuar në termocentralin bërthamor Zaporizhzhia, më i madhi në Evropë, i cili tani është nën kontrollin rus.
Udhëheqësi ukrainas i përshkroi diskutimet e tij me Trump për fabrikën si “hapa pozitivë”, por shtoi: “Nuk jam i sigurt se do të arrijmë një rezultat shpejt”.
Deklarata e Shtëpisë së Bardhë i bëri jehonë një argumenti të njohur nga Trump: se përfshirja ekonomike e SHBA-së në Ukrainë shërben si garancia më e mirë e sigurisë, sepse Rusia do të kishte më pak gjasa të synonte një vend ku Amerika ka interesa ekonomike.
Trump ka aplikuar gjithashtu një arsyetim të tillë për një marrëveshje të mundshme për aksesin në mineralet kritike të Ukrainës.
Pra, cilat mund të jenë interesat e Shteteve të Bashkuara në sektorin bërthamor të Ukrainës dhe çfarë sfidash mund të përballet ajo?
Termocentralet bërthamore të epokës sovjetike të Ukrainës kanë qenë shtylla kurrizore e rrjetit të saj energjetik gjatë luftës, duke furnizuar deri në dy të tretat e energjisë elektrike të vendit.
Ndërsa Moska ka sulmuar pamëshirshëm termocentralet dhe hidrocentralet e Ukrainës në një përpjekje për të gjymtuar rrjetin e saj, ajo ka shmangur goditjen e objekteve bërthamore, të cilat mund të shkaktojnë një fatkeqësi radiologjike.
Në këtë sfond, qeveria ukrainase ka iniciuar plane për të ndërtuar më shumë reaktorë bërthamorë, duke argumentuar se kjo është e vetmja zgjidhje praktike për të garantuar sigurinë afatgjatë të energjisë.
Këtu mund të hyjnë në lojë interesat e biznesit të Amerikës.
Pak para luftës, Westinghouse, një kompani amerikane e teknologjisë bërthamore, nënshkroi një marrëveshje me Energoatom, kompaninë shtetërore bërthamore të Ukrainës, për të ndërtuar pesë reaktorë.
Pasi Rusia sulmoi, numri u rrit në nëntë dhe të dy kompanitë ranë dakord të bashkëpunojnë më tej për të vendosur impiante më të vogla në Ukrainë .
Për Westinghouse, ishte një përparim pas vitesh përpjekjesh për të hyrë në një treg bërthamor ukrainas të dominuar prej kohësh nga Rosatom, gjigandi rus i energjisë bërthamore.
Westinghouse ka një interes të veçantë për centralin bërthamor me gjashtë reaktorë Zaporizhzhia.
Rusia e kapi centralin në mars 2022 dhe nuk furnizon më energji elektrike në rrjetin ukrainas.
Por para luftës, ajo përdorte karburant dhe teknologji nga Westinghouse.
Olga Kosharna, një eksperte ukrainase e sigurisë bërthamore, tha se kapja e uzinës së Zaporizhzhia nga Rusia kishte ngritur shqetësime në Westinghouse për vjedhjen e mundshme të pronës së saj intelektuale.
Në vitin 2023, Departamenti i Energjisë i SHBA-së paralajmëroi në një letër drejtuar Rosatom se kompania mund të përballet me ndjekje penale sipas ligjit amerikan nëse përdor teknologjinë Westinghouse në fabrikë.
