Presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelensky, gjatë një takimi me dyer të mbyllura të mërkurën, hodhi poshtë një ofertë nga administrata Trump për të hequr dorë nga gjysma e burimeve minerale të vendit në këmbim të mbështetjes së SHBA-së, raporton New York Times, duke u thirrur në informata të marra nga pesë persona që kishin qasje në propozimin ose njohuri të drejtpërdrejta nga bisedimet.
Marrëveshja e pazakontë do t’i kishte dhënë Shteteve të Bashkuara një interes prej 50 për qind në të gjitha burimet minerale të Ukrainës, duke përfshirë grafitin, litiumin dhe uraniumin.
Scott Bessent, sekretari amerikan i Thesarit, i cili prezantoi marrëveshjen në Ukrainë, tha të dielën se Shtetet e Bashkuara i dëshironin mineralet “si shpagim për ndihmën që u kemi dhënë atyre” – duke lënë të paqartë nëse marrëveshja do të mbulonte ndihmën e ardhshme ushtarake dhe financiare.
Një zyrtar ukrainas dhe një ekspert energjetik i informuar mbi propozimin thanë se administrata Trump kërkon jo vetëm mineralet e Ukrainës, por edhe burime natyrore shtesë, duke përfshirë naftën dhe gazin. Propozimi, thanë ata, do t’i jepte të drejtën Shteteve të Bashkuara për gjysmën e të ardhurave të burimeve të Ukrainës – fonde që sot investohen kryesisht në prodhimin ushtarak dhe atë të mbrojtjes të vendit.
Zelensky, i cili ka treguar i hapur për shfrytëzimin e burimeve minerale të Ukrainës në negociatat me aleatët, tha se e hodhi poshtë marrëveshjen sepse ajo nuk lidhte aksesin e burimeve me garancitë e sigurisë së SHBA-së për Kievin në luftën e tij kundër Rusisë.
Negociatat po vazhdojnë, sipas një zyrtari të dytë ukrainas, i cili, si të tjerët, foli në kushte anonimiteti duke pasur parasysh ndjeshmërinë e bisedimeve. Por shtrirja e propozimit dhe negociatat e tensionuara rreth tij, demonstrojnë hendekun e zgjeruar midis Kievit dhe Uashingtonit si për mbështetjen e vazhdueshme të SHBA-së, ashtu edhe për një fund të mundshëm të luftës.
Kërkesa për gjysmën e mineraleve të Ukrainës u bë të mërkurën, kur Bessent u takua me Zelenskyn në Kiev, vizita e parë e një zyrtari të administratës Trump në Ukrainë. Departamenti i Thesarit nuk pranoi të komentojë në lidhje me ndonjë negociatë.
Pasi panë propozimin, ukrainasit vendosën të shqyrtojnë detajet dhe të japin një kundërpropozim kur Zelensky vizitoi Konferencën e Sigurisë në Mynih të premten dhe u takua me nënpresidentin JD Vance.
Nuk është e qartë nëse është paraqitur një kundërpropozim. Por Zelensky, duke folur me gazetarët në Mynih të shtunën, pranoi se kishte refuzuar një propozim nga administrata Trump. Ai nuk specifikoi se cilat ishin kushtet e marrëveshjes, përveç se ajo nuk kishte përfshirë garanci sigurie.
“Unë nuk e shoh këtë lidhje në dokument”, tha ai. “Për mendimin tim, nuk është gati të na mbrojë ne, interesat tona”.
Një garanci sigurie është thelbësore, sepse ukrainasit besojnë se Shtetet e Bashkuara dhe Britania nuk kanë përmbushur detyrimet e tyre për të mbrojtur vendin sipas një marrëveshjeje të nënshkruar në fund të Luftës së Ftohtë, kur Ukraina hoqi dorë nga armët bërthamore ruse në territorin e saj.
Ukrainasit kanë frikë se shtytja e paqes e Trumpit do t’ia dorëzojë Rusisë shtëpitë e tyre të mëparshme.
Diplomatët evropianë kishin një tjetër kundërshtim. Ata u ankuan se oferta mbante erë kolonializmi, një epokë kur vendet perëndimore shfrytëzonin kombet më të vogla ose më të dobëta për mallra.
Zyrtari ukrainas dhe eksperti i energjisë të informuar për ofertën e Bessent thanë se propozimi u jep Shteteve të Bashkuara një pretendim për gjysmën e të ardhurave të Ukrainës nga nxjerrja e burimeve, si dhe nga shitja e licencave të reja.
Në gjysmën e parë të vitit të kaluar, Naftogaz, gjiganti shtetëror i naftës dhe gazit në Ukrainë, raportoi një fitim që kalonte gjysmë miliardë dollarë.
Zyrtari ukrainas tha se, sipas propozimit, Shtetet e Bashkuara do të riinvestonin një pjesë të fitimit që do të merrnin në rindërtimin e Ukrainës pas luftës. Propozimi gjithashtu thekson se Shtetet e Bashkuara do të kenë përparësi në blerjen e eksporteve të mineraleve ukrainase, përpara blerësve të tjerë, sipas zyrtarit ukrainas.
Ukraina ka 109 depozita minerale të rëndësishme, duke përfshirë ato me xehe të titanit, litiumit dhe uraniumit, sipas një liste të përpiluar nga Shkolla e Ekonomisë e Kievit, përveç fushave të naftës dhe gazit natyror. Megjithatë, disa janë në territor tashmë nën pushtimin rus ose afër vijës së frontit.
Vlera e tyre është e paqartë. Përveç rreziqeve të një pushtimi të përsëritur rus pas një armëpushimi – një rrezik që një marrëveshje me Shtetet e Bashkuara synon ta zvogëlojë – problemet e rrënjosura thellë në klimën e biznesit të Ukrainës kanë penguar investimet për pjesën më të madhe të historisë së vendit pas pavarësisë.
Këto përfshijnë rregullore të fshehta dhe marrëveshje të brendshme nga biznesmenë dhe politikanë ukrainas, të cilat mund të kufizojnë çdo fitim nga marrëveshja. Edhe para luftës, pak investitorë ishin marrë me marrëveshjet e minierave në Ukrainë.
Por ka precedent që Ukraina të përziejë sigurinë dhe biznesin me Shtetet e Bashkuara nën drejtimin e zotit Trump. Në mandatin e tij të parë, në vitin 2017, ai bëri një marrëveshje për Ukrainën për të blerë qymyr nga Pensilvania për të zëvendësuar qymyrin nga minierat në Ukrainë të humbura nën pushtimin rus pas pushtimit të vitit 2014 .
Kostiantyn Yelisieiev, një ish-diplomat dhe zëvendës shefi i kabinetit nën presidentin e Ukrainës në kohën kur u arrit marrëveshja, kujtoi se marrëveshja e kishte lejuar zotin Trump të deklaronte se kishte shpëtuar vende pune në Pensilvani, një shtet i luhatshëm. Për Kievin, marrëveshja i hapi dyert zotit Trump për të ofruar ndihmë vdekjeprurëse ushtarake për Ukrainën me miratimin për shitjen e raketave antitank Javelin.
“Konfirmoi se Trump nuk është një person me vlera, por një person me interesa dhe para, dhe se Ukraina mund të gjejë një mënyrë për të punuar me të për sigurinë”, tha Yelisieiev.
Por marrëveshja që po diskutohet tani, tha ai, e çon më tej atë qasje në mënyra që mund t’i japin Rusisë një fitore propagandistike duke e cilësuar luftën si një betejë për burimet natyrore, jo për pavarësinë apo demokracinë e Ukrainës.
“Është më e rëndësishme të thuhet se kjo ka të bëjë me mbrojtjen e demokracive dhe mposhtjen e Putinit”, tha ai.
