Zelensky i jep një goditje të re Trump-it duke refuzuar marrëveshjen bërthamore
Një ditë pasi Shtëpia e Bardhë hodhi idenë befasuese të një “pronarësie” amerikane mbi centralet bërthamore të Ukrainës, Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky të enjten tha se ai nuk mund të negociojë ligjërisht transferimin e centralit bërthamor të Zaporizhzhias.
Centrali, i cili u përfshi nga luftimet pas pushtimit rus dhe ngriti frikën për një katastrofë bërthamore, aktualisht është i okupuar nga trupat ruse. I nxjerrë jashtë funksionit, ai mbetet centrali më i madh bërthamor në Evropë.
Trump deklaroi se SHBA-ja mund ta zotëronte atë, në një deklaratë të fundit që synon të ndryshojë dinamikën e negociatave për përfundimin e luftës trevjeçare. Kjo çështje u përmend në telefonatën e Trump-it të mërkurën me Zelensky-n.
“Sipas një deklarate nga Sekretari i Shtetit Marco Rubio dhe Këshilltari i Sigurisë Kombëtare Michael Waltz, Presidenti Trump gjithashtu diskutoi mbi furnizimin elektrik të Ukrainës dhe centralet bërthamore. Ai tha se Shtetet e Bashkuara mund të ndihmonin shumë në menaxhimin e këtyre centraleve falë ekspertizës së tyre në energjinë elektrike dhe shërbimet publike,” thuhet në deklaratë.
“Pronarësia amerikane e këtyre centraleve do të ishte mbrojtja më e mirë për këtë infrastrukturë dhe një mbështetje e rëndësishme për sistemin energjetik të Ukrainës,” theksohet më tej.
Marrëveshja e bllokuar për mineralet dhe ndikimi në sektorin energjetik
Bashkëpunimi i mundshëm energjetik u shfaq në një kohë kur një marrëveshje për mineralet është e bllokuar. Trump pretendon se kjo marrëveshje do të siguronte Ukrainën dhe do ta lejonte atë të shlyente miliarda dollarë të shpenzuar nga SHBA-ja për armatim dhe ndihmë.
“Nuk do ta diskutojmë këtë. Ne kemi 15 njësi bërthamore në funksion sot. Kjo i përket shtetit tonë,” tha Zelensky në një konferencë për shtyp në Oslo, ku u takua me Kryeministrin norvegjez Jonas Gahr Støre.
Ai tha se centralet bërthamore ligjërisht u përkasin qytetarëve të Ukrainës, por se Kievi do të ishte i hapur për investime amerikane sapo Ukraina të rimarrë kontrollin e centralit të Zaporizhzhias, të kapur nga trupat ruse në fillim të luftës.
“Nëse duan ta rimarrin nga rusët, nëse duan ta modernizojnë, të investojnë – kjo është një çështje tjetër, është një çështje e hapur dhe mund të bisedojmë për të,” shtoi Zelensky.
Një propozim i pazakontë dhe pengesat për zbatimin e tij
Trump bëri këtë propozim gjatë një bisede telefonike me Zelensky-n të mërkurën, e cila besohet të jetë biseda e tyre e parë që nga debati i tensionuar televiziv në Zyrën Ovale muajin e kaluar.
Toni i Trump-it të mërkurën ishte pozitiv pas telefonatës me Zelensky-n.
Por ekziston të paktën një pengesë e madhe për këtë ide: do të duheshin vite para se të kishte shpresë për një kthim të investimit.
Centrali i madh, i okupuar nga Rusia që në ditët e para të pushtimit të vitit 2022, është përballur me probleme të shumta. Gjashtë reaktorët e tij janë të fikur, objekti ka humbur burimin kryesor të ujit ftohës dhe askush nuk e di gjendjen e pajisjeve të tij.
Dy burime nga industria energjetike ukrainase thanë se propozimi mund të jetë një përpjekje e SHBA-së për të testuar ide të ndryshme në përpjekjen e Trump-it për të arritur një marrëveshje paqeje që do t’i jepte fund luftës shpejt.
Një nga burimet tha se kjo ide gjithashtu ushtron presion mbi Rusinë duke propozuar një skemë ku ata do të detyroheshin ta dorëzonin centralin. Sipas burimit, amerikanët po ndezin situatën duke përdorur termin “pronarësi.”
Zelensky ka thënë se do të duhen dy vjet e gjysmë për ta rikthyer centralin në funksion, pasi ai mbetet objekti më i madh i këtij lloji në Evropë.
Një ish-zyrtar i lartë ukrainas tha: “Çdo gjë është e mundur me amerikanët, por kjo është diçka krejtësisht e pazakontë.”
“Amerikanët do ta zotëronin – dhe mbi çfarë baze? Ky central i përket Ukrainës. Mirë, le ta dorëzojmë atë te SHBA-ja – por mbi çfarë baze? Do ta blejnë? Do ta marrin si koncesion? Ka shumë pyetje,” shtoi ai.
Ndikimi i centralit në tregun energjetik evropian
Oleksandr Kharchenko, një analist energjetik me bazë në Kiev, tha se rikthimi i centralit në rrjetin energjetik ukrainas – siç kërkon Kievi – do të ishte një ndryshim i madh për gjenerimin e energjisë jo vetëm për Ukrainën, por edhe për Evropën Lindore dhe Qendrore.
Para luftës, centrali përbënte 20% të prodhimit të energjisë elektrike të Ukrainës. Ukraina filloi eksportin në shkallë të gjerë të energjisë elektrike në Bashkimin Evropian pak para pushtimit, por ndaloi kur Rusia filloi të godiste infrastrukturën e saj me raketa dhe dronë.
Megjithëse ka bërë përpjekje, forcat ruse nuk kanë arritur ta lidhin objektin me rrjetin energjetik rus dhe aktualisht nuk prodhon energji.
Kharchenko tha se do të duheshin deri në një vit për të rindezur vetëm një reaktor, dhe deri në katër vjet për të rikthyer në funksion të gjithë centralin për shkak të problemeve të ndryshme.
Për më tepër, centrali humbi aksesin në ujin nga rezervuari Kakhovka, i cili u shkatërrua në vitin 2023 përpara kundërofensivës ukrainase.
Objekti bërthamor ka marrë ujë nga një pellg ftohës, por niveli i tij është në rënie.
Inxhinierët në Ministrinë e Energjisë të Ukrainës besojnë se mungesa e ujit do të thotë se vetëm dy nga gjashtë reaktorët e centralit mund të rindizen për të prodhuar energji.
Për më tepër, ata besojnë se do të duhej të paktën një vit për të rifilluar edhe këto operacione të kufizuara, për shkak të gjendjes së panjohur teknike të objektit.
Një punonjës i centralit, i cili u largua nga okupimi dhe tani jeton në Kiev, i tha Reuters-it se Ukraina ka hartuar një plan të detajuar për rikthimin e mundshëm të objektit.
Punonjësi, i cili kërkoi të mbetet anonim për shkak të familjarëve të tij që ende jetojnë nën okupim, tha se nuk do të mjaftonte që Rusia thjesht ta dorëzonte centralin.
Gjithashtu do të duhej centrali termik i mbajtur nga Rusia, si dhe vendbanimet përreth, përfshirë qytetin e Enerhodarit dhe një rrugë e sigurt drejt qytetit ukrainas të Zaporizhzhias.
Megjithatë, për disa si pensionistja Olha Shyshkyna në Zaporizhzhia, rikthimi i centralit duket i pashmangshëm.
“Për Rusinë, centrali ynë bërthamor është si një valixhe pa dorezë. Nuk e përdorin dot, dhe tani është thjesht një lodër. Për ne, është jetik,” tha ajo.
