Shtetet e Bashkuara po përpiqen t’i bindin Rusinë dhe Ukrainën të ndalojnë luftimet në Detin e Zi, një rrugë kyçe tregtare për eksportet ushqimore të të dyja vendeve. Pse është ky rajon kaq i rëndësishëm për të dy vendet dhe për botën?
Gjatë javës së fundit, Shtetet e Bashkuara kanë zhvilluar negociata të ndara me Rusinë dhe Ukrainën në përpjekje për të ndalur luftimet në Detin e Zi, një rrugë thelbësore për eksportin e ushqimeve, si pjesë e qëllimit më të gjerë për t’i dhënë fund luftës ndërmjet dy vendeve.
Të martën, Shtëpia e Bardhë raportoi se të dy vendet kishin rënë dakord për një armëpushim dhe për të lejuar lundrimin në rajon. Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy njoftoi se armëpushimi do të hynte në fuqi menjëherë. Megjithatë, Kremlini deklaroi se armëpushimi do të hynte në fuqi vetëm pasi të përmbushen disa kushte, përfshirë heqjen pjesërisht të sanksioneve ndaj kompanive dhe bankave ruse të përfshira në tregtinë ndërkombëtare të ushqimit.
Një marrëveshje e ngjashme kishte qenë në fuqi midis viteve 2022 dhe 2023, por më pas u prish nga Rusia. Ajo marrëveshje, e ndërmjetësuar nga Turqia dhe Kombet e Bashkuara, lejonte eksportin pa pengesa të grurit ukrainas. Presidenti rus Vladimir Putin u tërhoq nga marrëveshja për shkak të dështimit të Perëndimit për të përmbushur disa kushte, përfshirë rikonektimin e Bankës Bujqësore Ruse me sistemin SWIFT – një rrjet sigurie të lartë për transfertat e shpejta monetare me bazë në Belgjikë.
OKB beson se siguria ushqimore globale do të përmirësohej ndjeshëm nëse arrihet një marrëveshje e re.
© DW
Deti i Zi – një rrugë kyçe tregtare për Rusinë dhe Ukrainën
Pavarësisht mosmarrëveshjeve të dukshme, ekspertë që folën për DW thanë se palët e përfshira në negociata ka të ngjarë të arrijnë së shpejti një armëpushim në Detin e Zi.
Alexandra Filippenko, një hulumtuese nga Lituania pranë Institutit për Studime Amerikane dhe Kanadeze – një institut rus – e quan këtë marrëveshje “më e madhja ndër hapat e vegjël” të diskutuara gjatë bisedimeve. Ajo beson se kjo do të ndihmojë në uljen e rrezikut të përshkallëzimit, që nuk do t’i sillte përfitim asnjërës palë dhe as pjesës tjetër të botës.
Sipas OKB-së, marrëveshja për grurin ukrainas ka mundësuar eksportin e 32 milionë tonë grurë në 45 vende të tre kontinenteve, midis korrikut 2022 dhe korrikut 2023. Siç tha Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, António Guterres, ajo marrëveshje ishte kyçe për sigurinë ushqimore globale.
Për Rusinë, Deti i Zi është rruga kryesore për dërgimin e grurit nga rajonet jugore të vendit. Në sezonin pjesërisht para luftës, 2021–2022, 86% e të gjitha dërgesave të grurit u bënë përmes porteve të pellgut Azov–Deti i Zi, sipas Forbes.
Ukraina është ndër eksportuesit më të mëdhenj të grurit në botë, me blerës kryesorë në Afrikën e Veriut, Lindjen e Mesme dhe Azinë Jugore e Juglindore. Stabiliteti në Detin e Zi është thelbësor për ekonominë e saj.
Cila është situata aktuale në Detin e Zi?
Në një intervistë të fundit për Bashkimin Evropian të Transmetimeve, Zelenskyy tha se Ukraina e kontrollon situatën në Detin e Zi.
“Ata (rusët) nuk e kanë kontrolluar korridorin detar për një kohë të gjatë. Ne po luftojmë për të, sepse është një hap drejt përfundimit të luftës. Ne e kontrollojmë situatën në Detin e Zi,” tha Zelenskyy.
Alexander Paliy, një analist politik ukrainas, i tha DW se gjatë vitit të fundit Rusia është shtyrë në pjesën lindore të Detit të Zi dhe nuk ka qenë në gjendje të nisë sulme të plota në rajon. Ai tha se Ukraina e ka arritur këtë përmes përdorimit të dronëve detarë.
Si rezultat, tregtia e grurit po funksionon në nivele pothuajse të njëjta me ato para luftës, tha Paliy. Prandaj, ai beson se një marrëveshje e re për grurin do të ishte më përfituese për Rusinë.
“Ukraina mund t’i sulmojë anijet ruse të përfshira në eksportin e naftës apo të tjera, në çdo moment. Megjithatë, [Ukraina] kujdeset për ndikimin mjedisor, dhe pozicionet e vendeve si Turqia dhe SHBA janë të rëndësishme. Prandaj, Ukraina ka qenë shumë e kujdesshme,” tha Paliy.
Rritja e ndikimit të Rusisë në Detin e Zi
Prania e Rusisë në Detin e Zi është jetike jo vetëm për tregti, por edhe – siç ka theksuar shpesh Kremlini – për sigurinë e vendit.
Sipas ligjit ndërkombëtar, Rusia zotëron vetëm rreth 10% të vijës bregdetare të Detit të Zi. Megjithatë, përmes ndikimit në rritje në rajon, Rusia aktualisht kontrollon rreth një të tretën e vijës bregdetare.
Prania ushtarake e Rusisë në Krime, të cilën ajo e aneksoi në mënyrë të paligjshme në vitin 2014, si dhe në republikën e panjohur të Abkhazisë në Kaukazin e Jugut, ka bërë të mundur këtë kontroll. Në Rusi, forcat ushtarake të vendosura në Abkhazi shihen si thelbësore për sigurimin e kufijve jugorë të vendit.
Reagimi i Putinit ndaj hyrjes së një anijeje të Marinës së SHBA-së në Detin e Zi në nëntor 2021 shpjegon rëndësinë që ai i jep dominimit rus në këtë rajon.
“Tani, siç e dini, një anije amerikane ka hyrë në Detin e Zi. Mund ta shikojmë përmes dylbive ose përmes shënjestrave të sistemeve tona të mbrojtjes,” u mburr Putini.
Presidenti rus duket i gatshëm të zgjerojë më tej praninë e vendit të tij në Detin e Zi. Ai tashmë kërcënon se do të pushtojë një tjetër qytet port ukrainas, Odesa, nëse Ukraina nuk i njeh rajonet e pushtuara nga Rusia.
Zelenskyy: Rusia “po i zvarrit bisedimet”
Ministri i Jashtëm rus, Sergey Lavrov, deklaroi në një dalje televizive të martën se Rusia dëshiron ta mbështesë iniciativën e re për Detin e Zi mbi bazën e marrëveshjes së mëparshme për grurin, por paralajmëroi se interesat ruse duhet të mbrohen.
Në një referencë të dukshme ndaj kërkesave të Kremlinit, Shtëpia e Bardhë tha se SHBA do të “ndihmojë në rikthimin e qasjes së Rusisë në tregun global për eksportet bujqësore dhe të plehrave, uljen e kostove të sigurimit detar dhe përmirësimin e qasjes në porte dhe sisteme pagese për këto transaksione.”
Të enjten, pas një takimi me 30 liderë kryesisht evropianë dhe të NATO-s në Paris, Zelenskyy tha se heqja e sanksioneve ndaj Rusisë “do të ishte një katastrofë për diplomacinë.”
“Ata po i zvarrisin bisedimet dhe po përpiqen ta mbajnë SHBA-në të bllokuar në diskutime të pafund dhe pa kuptim rreth ‘kushteve’ të rreme vetëm për të fituar kohë dhe për të përpjekur të pushtojnë më shumë tokë.”
Ekspertët që folën për DW besojnë se një marrëveshje për armëpushim në Detin e Zi nuk do t’i kushtonte asgjë Rusisë, por do t’i sillte përfitime të mëdha. Kushtet e vendosura nga Kremlini tregojnë se ai synon të nxjerrë sa më shumë përfitime me lëshime minimale.
