Nga Prekazi në Banjskë: Kronika e një lufte që s’mbaroi kurrë
Historia e Kosovës prej fundit të viteve ’90 e deri më sot është histori rezistence, gjaku, ndërhyrjesh ndërkombëtare dhe përpjekjesh të pafundme për paqe dhe shtetësi. Ajo nuk është një rrëfim i mbyllur. Është një dosje që ende po shkruhet, mes shpresave për njohje të plotë dhe frikës nga kthimi në dhunë.
1997–1999: Fillimi i tragjedisë dhe ndërhyrja ndërkombëtare
Në mars të vitit 1998, sulmi mbi familjen Jashari në Prekaz shënoi pikën e kthesës në rezistencën shqiptare ndaj regjimit serb. Paralelisht, protestat studentore në Prishtinë dhe më pas sulmi mbi familjen Haradinaj në Gllogjan e shndërruan tensionin në konflikt të armatosur. Forcat serbe ndërmorën ofenziva masive kundër Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) gjatë verës së vitit 1998, duke shkaktuar masakra ndaj civilëve shqiptarë në shumë qytete e fshatra.
Rreth një milion shqiptarë u dëbuan nga shtëpitë e tyre dhe u shpërngulën në Shqipëri, Maqedoni (atëherë e njohur si Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë) dhe Mal të Zi. Vëzhguesit ndërkombëtarë, të udhëhequr nga William Walker, e cilësuan situatën si gjenocid. Pas dështimit të bisedimeve në Rambuje – për shkak të refuzimit të palës serbe për të nënshkruar marrëveshjen – NATO ndërhyri me bombardime të përqendruara ndaj caqeve ushtarake serbe.
Beteja e Koshares mes UÇK-së dhe forcave serbe forcoi imazhin e rezistencës së armatosur shqiptare. Më pas erdhi marrëveshja e Kumanovës, e cila detyroi Serbinë të tërhiqte forcat dhe administratën nga Kosova. KFOR-i ndërkombëtar dhe UNMIK-u morën përgjegjësinë për sigurinë dhe qeverisjen e përkohshme. UÇK-ja u transformua në Trupat Mbrojtëse të Kosovës (TMK).
2008: Pavarësia dhe një shtet që kërkon njohje
Pas gati një dekade nën administratë ndërkombëtare, Kosova shpalli pavarësinë më 17 shkurt 2008. Një moment historik, por jo përfundim i betejës. Serbia nuk e njohu pavarësinë dhe e vazhdoi luftën diplomatike kundër shtetësisë së Kosovës. Në vitin 2011 nisën negociatat për normalizimin e marrëdhënieve, me qëllim njohjen reciproke dhe integrimin e Kosovës në strukturat ndërkombëtare.
Por marrëveshjet që u nënshkruan nuk u zbatuan. Serbia bllokoi çdo përpjekje për anëtarësimin e Kosovës në organizata ndërkombëtare, ndërsa në veri të vendit kriza mbetën të hapura.
Drejtësia ndërkombëtare dhe hija e akuzave
Ndërkohë, u ngritën procese të rëndësishme gjyqësore. Gjykata e Hagës mori në shqyrtim raste të figurave kyçe të UÇK-së si Fatmir Limaj e Ramush Haradinaj – të cilët u shfajësuan. Por pastaj erdhi raporti i Dick Marty dhe akuzat e ngritura nga Prokurori Jack Smith, që çuan në krijimin e Gjykatës Speciale në Hagë.
Ish-presidenti Hashim Thaçi dhe bashkëluftëtarë të tij u arrestuan dhe po përballen me akuza për krime lufte. Kjo solli jo vetëm debat të fortë politik brenda vendit, por edhe përçarje në opinionin publik mbi drejtësinë dhe pasojat politike të këtij procesi.
2021–2024: Një paqe gjithnjë më e brishtë
Zgjedhjet e vitit 2021 sollën në pushtet Albin Kurtin dhe Vetëvendosjen. Me një platformë të re, qeveria kërkoi të vendoste rregull në veri dhe të ndryshonte qasjen ndaj dialogut. Por në vitin 2023 ndodhi sulmi në Banjskë, ku një grup i armatosur serb sulmoi Policinë e Kosovës. Ky ishte një sinjal alarmi për përkeqësimin e sigurisë dhe për lidhjet e strukturave ilegale serbe me shtetin serb.
Raportet me aleatët u ftohën. Bashkimi Evropian vendosi masa ndëshkuese ndaj Kosovës, ndërkohë që Serbia vazhdoi të trajtohej me tolerancë. Ndodhi edhe sabotimi i sistemit të ujësjellësit Iber-Lepenc – një goditje serioze ndaj infrastrukturës vitale të vendit.
Në sfond, zgjedhja e Donald Trump për herë të dytë në presidencën amerikane në vitin 2024 ka shtuar pasigurinë për orientimin e ardhshëm të diplomacisë amerikane në Ballkan.
Pika zero – sërish?
Dialogu Kosovë–Serbi ka ngecur. Pa një marrëveshje përfundimtare dhe njohje reciproke, me tensione që përsëriten periodikisht, paqja mes dy vendeve mbetet e paqëndrueshme. Gjeopolitika e re, përplasjet mes Lindjes dhe Perëndimit, dhe ndarjet brenda vetë Bashkimit Evropian po e vështirësojnë edhe më tej rrugën e Kosovës drejt një të ardhmeje të sigurt.
Rreziku i kthimit në pikën zero nuk është imagjinatë. Është një kërcënim real, i gjallë, që mund të aktivizohet nga çdo krizë tjetër, çdo provokim i radhës apo çdo mosveprim i aleatëve.
storm•/Instituti për Lidership Civil
