Rusia, SHBA-të dhe Ukraina janë të një mendje se një marrëveshje për t’i dhënë fund pothuajse katër viteve të një lufte në shkallë të plotë po afrohet, por, sipas fjalëve të presidentit Donald Trump, mbeten “një ose dy çështje shumë të mprehta dhe shumë të vështira”.
Dy nga çështjet më të ndërlikuara në planin 20-pikësh të Uashingtonit përfshijnë territorin dhe fatin e centralit bërthamor më të madh të Evropës, i cili aktualisht është i pushtuar nga Rusia.
Kremlini pajtohet me Trumpin se negociatat janë “në fazën përfundimtare” dhe hapi tjetër i Zelenskyt është të takohet me udhëheqësit evropianë në Francë më 6 janar, por çdo pikë e vështirë mund të rrezikojë një marrëveshje.
Fati i zemrës industriale të Ukrainës i lakmuar nga Putini
Vladimir Putin nuk është tërhequr nga kërkesa e tij maksimaliste për të gjithë Donbasin industrial të Ukrainës, megjithëse Volodymyr Zelensky i Ukrainës ka ofruar një kompromis.
Forcat ruse pushtojnë pjesën më të madhe të rajonit të Luhanskut në lindje, por pak më shumë se 75% të Donetskut, dhe Putini i dëshiron të gjitha, duke përfshirë qytetet e mbetura të “rripit të fortesës” të Slovianskut dhe Kramatorskut.
“Nuk mund të tërhiqemi thjesht, është jashtë ligjit tonë”, thotë Zelensky. “Nuk është vetëm ligji. Njerëzit jetojnë atje, 300,000 njerëz… Nuk mund t’i humbasim ata njerëz”.
Ai ka propozuar që forcat ukrainase të tërhiqen nga zona për të krijuar një zonë të demilitarizuar ose të lirë ekonomike të mbikëqyrur nga Ukraina, nëse edhe rusët tërhiqen në të njëjtën distancë. Vija aktuale e kontaktit do të mbikëqyret më pas nga forcat ndërkombëtare.
Është e vështirë të imagjinohet që Putini të bjerë dakord me ndonjë nga këto, dhe gjeneralët rusë i kanë thënë atij se po e pushtojnë territorin ukrainas me shpejtësi.
“Nëse autoritetet në Kiev nuk duan ta zgjidhin këtë çështje në mënyrë paqësore, ne do t’i zgjidhim të gjitha problemet para nesh me mjete ushtarake”, ka pohuar Putin.
Të dyja palët shihen gjerësisht si të lodhura, dhe analistët nga Instituti për Studimin e Luftës kanë vlerësuar se forcave ruse do t’u duhej deri në gusht 2027 për të pushtuar pjesën tjetër të Donetskut nëse ato janë në gjendje të ruajnë ritmin aktual të përparimit – gjë që nuk është e sigurt.
Kompromisi i Zelensky-t do të kërkonte gjithashtu që trupat ruse të largoheshin nga zona të tjera të territorit ukrainas ku ato mbajnë një prani të kufizuar, duke përfshirë rajonin Kharkiv dhe Sumy në veri, Dnipropetrovsk në lindje dhe Myokolaiv në jug.
Pa lëvizje në Donetsk, shansi për një marrëveshje paqeje duket jorealist, por një kompromis rus mund të mos jetë jashtë diskutimit.
I dërguari i Kremlinit, Yuri Ushakov, tha së fundmi se “është plotësisht e mundur që të mos ketë trupa [në Donbas], as ruse dhe as ukrainase”, megjithëse ai ishte i bindur se territori do të ishte pjesë e Federatës Ruse.
Centrali gjigant bërthamor i Ukrainës në duart e Rusisë
Që nga marsi i vitit 2022, Rusia ka pushtuar centralin bërthamor më të madh të Evropës në Enerhodar, në brigjet e lumit Dnipro. Por gjashtë reaktorët bërthamorë të centralit Zaporizhzhia nuk po prodhojnë energji elektrike – të gjithë kanë qenë në modalitetin e fikjes së ftohtë për më shumë se tri vjet – dhe energjia e jashtme e furnizuar nga Ukraina po e mban centralin në punë për të parandaluar një shkrirje.
Që ta vërë përsëri në punë, nevojiten investime të konsiderueshme, pjesërisht për të rindërtuar digën e shkatërruar të hidrocentralit Kakhovka që përdorej për të siguruar ujë ftohës për termocentralin.
Ukraina beson se zona duhet të demilitarizohet dhe të shndërrohet në një zonë të lirë ekonomike.
Propozimi i SHBA-së, sipas Zelensky-t, është që SHBA-të ta menaxhojnë termocentralin si një ndërmarrje të përbashkët me Rusinë dhe Ukrainën. Kievi ka thënë se kjo është jorealiste dhe në vend të kësaj, SHBA-të dhe Ukraina mund ta menaxhojnë atë bashkërisht 50-50, me SHBA-të që vendosin se ku shkon gjysma e energjisë – duke nënkuptuar Rusinë.
Problemi i Ukrainës është se Rusia nuk do ta lërë të lirë dhe kreu i agjencisë bërthamore Rosatom të Rusisë, Alexei Likachev, ka theksuar se vetëm një entitet – Rusia – mund ta drejtojë atë dhe të sigurojë atë.
Ai ka përmendur mundësinë që Ukraina të përdorë energjinë elektrike të gjeneruar nga termocentrali në kontekstin e bashkëpunimit ndërkombëtar.
Kompromisi për këtë çështje mund të mos jetë i pakapërcyeshëm, por do të kërkonte një nivel besimi midis dy shteteve fqinje kur një i tillë nuk ekziston.
Mungesa e besimit të ndërsjellë pavarësisht retorikës pozitive
Është e vështirë të imagjinohet përparim i ndjeshëm në pikat më të vështira të mosmarrëveshjes kur ka kaq pak besim.
Kur Trump sugjeroi këtë javë se Putini “dëshiron ta shohë Ukrainën të ketë sukses… duke përfshirë furnizimin me energji… me çmime shumë të ulëta”, Zelensky qartësisht nuk e besoi asnjë fjalë të kësaj – ai nuk e konsideron Putinin serioz për paqen.
“Nuk u besoj rusëve dhe… nuk i besoj Putinit, dhe ai nuk dëshiron sukses për Ukrainën”, tha udhëheqësi ukrainas.
Rusia gjithashtu ka treguar pak besim te Kievi, duke akuzuar forcat ukrainase se kanë shënjestruar dronë në një rezidencë të Putinit në rajonin e Novgorodit, megjithëse nuk dha prova për sulmin.
Ukraina mohon se kjo ka ndodhur dhe beson se është një pretekst rus për sulme të mëtejshme ruse ndaj ndërtesave qeveritare në Kiev.
Pika të tjera ngërçuese që mund të prishin marrëveshjen
Kievi u ka kërkuar udhëheqësve të SHBA-së dhe Evropës garanci sigurie për të siguruar një përgjigje në stilin e NATO-s në rast të një sulmi të mëtejshëm rus. Ukraina po kërkon gjithashtu të mbajë një ushtri prej 800,000 trupash.
Edhe pse SHBA-të dhe Evropa mund të nënshkruajnë një marrëveshje mbi sigurinë, Rusia nuk do të pranojë trupa evropiane në terren në Ukrainë.
Humbjet financiare për Ukrainën janë vlerësuar në 800 miliardë dollarë (600 miliardë paund), kështu që një çështje tjetër kyçe është se sa do të kontribuojë Rusia në këtë drejtim. SHBA-të flasin për një fond të përbashkët investimesh me Evropën, dhe Rusia ka asete me vlerë 210 miliardë euro (183 miliardë paund) në Evropë që mund të përdoren gjithashtu, edhe pse Moska deri më tani ka refuzuar ta lejojë këtë.
Rusia gjithashtu e refuzon ofertën e Ukrainës për t’u anëtarësuar në NATO. Kjo mund të mos jetë një pikë shumë e vështirë pasi nuk ka ende gjasa që kjo të ndodhë, por është pjesë e kushtetutës së Ukrainës, kështu që gjetja e një marrëveshjeje do të jetë e vështirë.
Anëtarësimi në Bashkimin Evropian është gjithashtu një pikë e mundshme pengese, ndoshta më pak për Rusinë sesa për vendet që janë përpara Ukrainës në radhë për t’u bashkuar me BE-në. Pak veta besojnë se kjo do të ndodhë shumë shpejt.
A mund të votojnë ukrainasit për një marrëveshje?
Udhëheqësi ukrainas ka cituar sondazhet e opinionit që sugjerojnë se 87% e ukrainasve duan paqe, ndërsa në të njëjtën kohë 85% e kundërshtojnë tërheqjen nga Donbasi.
Pra, ai beson se asnjë vendim as për fatin e Donetskut dhe as për planin më të gjerë prej 20 pikash nuk mund të merret pa një votë popullore dhe një armëpushim 60-ditor për ta përgatitur atë: “Një referendum është mënyra për ta pranuar ose jo atë”.
Edhe kjo është një pikë e mundshme ngërçi, pasi Kremlini argumenton se një armëpushim i përkohshëm vetëm sa do ta zgjaste konfliktin dhe do të çonte në armiqësi të reja – dhe Trump ka thënë se e kupton qëndrimin e Putinit.
Por pa një votim të tillë, Zelensky beson se një marrëveshje nuk do të kishte vlefshmëri, gjë që vetëm sa i shtohet listës së çështjeve të vështira që duhen zgjidhur./BBC
